SHQIPËRI- Fshati i vogël në jug të Shqipërisë, Kutë, me popullsi pak më pak se 2,000 banorë, ndodhet përgjatë lumit Vjosa (i quajtur lumi Aoos përtej kufirit në Greqi), me një pamje nga mali Çika. Ka një shkollë, disa dyqane, disa ndërtesa komunale. Por është zonë rurale. Po ta kërkoni në Google Maps dhe do të gjeni imazhe të deleve me pamje mbresëlënëse dhe një breg lumi.
Si shumica e fshatrave në këtë pjesë të Shqipërisë, shtëpitë kanë energji elektrike. Por Kutë pretendon të jetë vendi i komunitetit të parë të energjisë të gjeneruar nga dielli në Shqipëri. Këto panele energjie aktualisht furnizojnë jo vetëm dritat e rrugëve të fshatit, por edhe një qendër shëndetësore, një qendër kulturore, shkollën dhe një ndërtesë administrative.
Hapi tjetër, thonë fshatarët dhe grupet mjedisore që i mbështesin në përpjekjet e tyre, është transformimi i Kutës në një komunitet energjie.
“Nëse mund t’ia dalim,”- thotë Demir Murataj, 59 vjeç, një fermer i lindur dhe i rritur në Kutë, “atëherë furnizimi i çdo familjeje me panele do të jetë edhe më i mirë”.
Por para se të kishte dritë, kishte ujë. Kuta, një komunitet bujqësor, bashkëjeton me lumin Vjosa pranë të cilit është vendosur, të cilin organizatat mjedisore e përshkruajnë si një nga lumenjtë e fundit të egër në Evropë. Referencat e lashta për rrugën ujore dhe luginën përreth janë të shumta.
Sot, fermerët e fshatit, si shumica që jetojnë këtu në Luginën e Vjosës, mbështeten në ekosistemin – pjesë përbërëse e të cilit është lumi – për të ruajtur të korrat dhe për të peshkuar. Kjo bashkëjetesë dhe vazhdimësia e Kutës në tërësi, u kërcënua në vitet 2010 kur u zbuluan planet për ndërtimin e një dige hidroenergjetike mbi lumë.
Fshatarët dhe ambientalistët thonë se hidrocentrali i Poçemit, i cili ishte pjesë e një plani më të madh për ndërtimin e 400 hidrocentraleve në të gjithë vendin, do të kishte përmbytur fushat bujqësore të Kutës, e do ta bënte fshatin të pabanueshëm.
Rezistenca ndaj digës së Poçemit nuk u kufizua vetëm tek banorët e Kutës, por e tyre ishte më e zhurmshme.
“Një nga alternativat që mendojmë se është krejtësisht e papërdorur në Shqipëri është energjia diellore. Dhe mesazhi që donim të jepnim është se ky komunitet nuk ka vërtet nevojë për hidrocentralin e Poçemit sepse ka mundësi të tjera për të marrë energji”, thotë Besjana Guri, eksperte mjedisore nga EcoAlbania, e cila ka punuar ngushtë me komunitetin.
Një fushatë crowdfunding më vonë, e udhëhequr nga EcoAlbania me mbështetjen e banorëve të Kutës dhe një gamë të gjerë mbështetësish që përfshinte edhe kompaninë amerikane të veshjeve të jashtme Patagonia, mblodhën fonde të mjaftueshme për të sjellë fazën e parë të paneleve diellore në Kutë.
Në dhjetor 2021, dritat u ndezën dhe lindi komuniteti i parë qytetar i energjisë në Shqipëri.
Aktualisht, ligji në Shqipëri nuk u lejon komuniteteve ta kthejnë energjinë e mbiprodhuar në vlerë monetare, por ka shpresa se diçka do të ndryshojë. Me apo pa drita, Kuta nuk është pa probleme. Popullsia po plaket dhe të rinjtë nuk po rrinë më në fshat./TheParlament
