KOSOVË- Tensionet në Kosovën veriore të populluar nga serbët, një pikë e ndezur në Ballkanin Perëndimor për dekada, janë rritur javët e fundit. Më 10 dhjetor, një granatë trullosëse u hodh mbi një patrullë zbulimi nga misioni i Bashkimit Evropian për sundimin e ligjit në Kosovë. Ka pasur edhe shkëmbime zjarri mes policisë lokale dhe grupeve të panjohura. BE-ja ka paralajmëruar se dështimi për të zgjidhur këto fërkime rrezikon ta kthejë Serbinë dhe Kosovën në të kaluarën e tyre të dhunshme.
Shumë serbë etnikë në Kosovën veriore janë të zemëruar për arrestimin e një ish-polici serb të akuzuar se ka luajtur një rol në sulmet kundër policisë së Kosovës. Ai ishte një nga rreth 600 serbët e Kosovës që dhanë dorëheqjen nga forca policore muajin e kaluar në shenjë proteste ndaj Prishtinës, duke deklaruar se pjesëtarët e pakicës serbe të Kosovës do të duhet të shkëmbejnë etiketat serbe të licencës që i paraprijnë luftës me ato të Republikës së Kosovës. Edhe pse tani e zgjidhur përmes një marrëveshjeje të ndërmjetësuar nga Brukseli, mosmarrëveshja burokratike e këtij viti mbi targat rriti tensionet midis qeverisë së Prishtinës nga njëra anë dhe serbëve të Kosovës dhe Beogradit nga ana tjetër.
Vendosja e policisë shqiptare etnike në Kosovën veriore mes trazirave që rezultuan nga ajo mosmarrëveshje i shtyu shumë serbë të Kosovës të vendosin postblloqe në Mitrovicën e Veriut. Planifikimi i zgjedhjeve lokale në katër komunat veriore për këtë muaj ka përkeqësuar gjithashtu fërkimet. Partia politike dominuese serbe e Kosovës vendosi t’i bojkotojë ato. Më 10 dhjetor, presidentja e Kosovës Vjosa Osmani njoftoi shtyrjen e këtyre zgjedhjeve deri në prill 2023 – një veprim i mirëpritur nga qeveritë perëndimore, të cilat bëjnë thirrje që këto pengesa të hiqen menjëherë.
Sipas Igor Novakovic, drejtor kërkimor i Qendrës Ndërkombëtare dhe Çështjeve të Sigurisë – ISAC Fund, sasi të konsiderueshme të tensionit në veri të Kosovës rrjedhin nga dështimi i Prishtinës për të mbajtur zotimet e saj sipas paktit historik të ndërmjetësimit të Brukselit të prillit 2013, i cili ishte një hap i rëndësishëm drejt normalizimi i marrëdhënieve Beograd-Prishtinë. Marrëveshja kërkonte që Serbia të pranonte të bashkëpunonte me Kosovën në mënyra që në thelb do të lejonin ish-krahinën serbe të funksiononte si një shtet-komb sovran, megjithëse pa pasur nevojë që Beogradi të njihte pavarësinë e saj. Pakti parashikonte gjithashtu se serbët e Kosovës duhet të kenë përfaqësim duke i dhënë Serbisë një rrugë drejt anëtarësimit në BE.
Trupat serbe
Duke cituar Rezolutën 1244 të Kombeve të Bashkuara (PDF), zyrtarët në Beograd paralajmëruan se Serbia mund të dërgojë deri në 1000 forca sigurie në “atdheun” e tyre në Kosovën veriore. Presidenti Aleksandar Vuçiç tha se do të kërkonte lejen e NATO-s për këtë dislokim si pjesë e një përpjekjeje për të zbutur tensionin në veriun e trazuar të Kosovës. Megjithatë, Vuçiç pranon probabilitetin e ulët që forcat paqeruajtëse ndërkombëtare të udhëhequra nga NATO (KFOR) të japin një leje të tillë.
Ndërkohë, kryeministri i Kosovës Albin Kurti të hënën bëri thirrje për ndërhyrjen e KFOR-it për të parandaluar “bandat kriminale” që të mohojnë “lirinë e lëvizjes” mes këtyre pengesave. Biseda për vendosjen e forcave serbe të sigurisë është “thellësisht shqetësuese dhe sigurisht që rrezikon shpërthimin e dhunës serioze”, tha për Al Jazeera, Matthew Bryza, ish-ambasadori i Shteteve të Bashkuara në Azerbajxhan.
“Jam i sigurt se presidenti i Serbisë do ta mbajë parasysh [prezencën e KFOR-it] teksa mendon se çfarë lloj hapash ushtarakë – aq të pamend që do të ishin – ai mund të jetë duke menduar në veri të Kosovës”.
Paqeruajtësit e KFOR-it kanë luajtur një rol kritik në ruajtjen e paqes ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, si dhe qeverisë së Kosovës dhe pakicës serbe të vendit, e cila përbën gjashtë për qind të popullsisë së Kosovës. Beogradi është varur nga këto 4000 trupa të NATO-s për të mbrojtur pakicën serbe të Kosovës, ndërsa Prishtina mbështetet në KFOR për të parandaluar hyrjen e forcave serbe në Kosovë. Udhëheqja në Beograd e kupton se çdo konflikt me KFOR-in nuk do të përfundonte mirë për Serbinë.
“Unë nuk shoh një konflikt të armatosur plotësisht të shpërthyer midis Kosovës dhe Serbisë për një arsye shumë të thjeshtë, NATO-n,” tha Engjellushe Morina, një anëtare e lartë e politikës në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë.
Por ajo parashikoi “incidente në ditët dhe javët në vijim” mes kësaj situate të tensionuar. Paralajmërimi i Vuçiçit është “vetëm për shfaqje dhe përshkallëzim pa një kërcënim real”, vlerëson Florian Bieber, koordinatori i Grupit Këshillimor të Politikave për Ballkanin në Evropë dhe kryetari i Jean-Monnet në Europianizimin e Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit, Austri.
“Ka shumë retorikë luftarake, por kryesisht është një performancë. Në fund të fundit, paqeruajtësit e udhëhequr nga NATO në Kosovë nuk do të lejojnë një ndërhyrje serbe dhe kështu rreziku i luftës është shumë i ulët”.
Faktori Ukrainë
Pushtimi rus i Ukrainës ka përkeqësuar frakturat në Ballkanin Perëndimor dhe ka thelluar ndarjen Beograd-Prishtinë.
“Lufta e Ukrainës ka treguar vështirësinë e ndërtimit të një shteti federal demokratik, multietnik, veçanërisht një shteti me një fqinj irredentist që vazhdon të shikojë territorin e atij shteti të ri”, tha për Al Jazeera, John Feffer, drejtor i Politikës së Jashtme në Fokus.
“Serbët etnikë në Kosovë e dinë se kanë një status të pasigurt në një vend që nuk është njohur botërisht. Pra, shumëçka është në ajër.”
Negociatat dekadash të Beogradit dhe Prishtinës dhe përpjekjet e udhëhequra nga SHBA-ja dhe BE-ja për të bindur Serbinë të njohë pavarësinë e Kosovës në këmbim të anëtarësimit në BE janë “vënë në dyshim për shkak të agresivitetit të serbëve etnikë që është rritur që kur Rusia pushtoi Ukrainën, sigurisht me Rusia është mikja më e fortë e popullatës serbe”, thotë Bryza.
“Ky qëndrim i agjitacionit padyshim që ka qenë gjithmonë në veri të Kosovës”.
Ish-ambasadori amerikan shpjegoi se veprimet e ndërmarra nga presidenti i Republikës Srpska, Milorad Dodik, si paradat ushtarake, pasqyrojnë një agresion të tillë nga ana e politikanëve serbë të mbështetur nga Moska në Ballkanin Perëndimor. E frikësuar nga ndikimi i Rusisë në Ballkanin Perëndimor në periudhën pas 24 shkurtit, Kosova është më e vendosur për të fituar anëtarësimin në NATO. Në fillim të këtij viti, Osmani akuzoi Kremlinin se ka një “interes shkatërrues në rajonin tonë” që përfshin “sulmin e Kosovës, Bosnjës dhe Hercegovinës dhe deri diku edhe Malit të Zi”.
Megjithatë, katër anëtarë të NATO-s – Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja – mosnjohja e pavarësisë së Kosovës e bën jopraktike idenë e anëtarësimit të vendit në aleancën transatlantike, të paktën tani për tani. Mes luftës në Ukrainë, mjedisi i ri i Evropës i ka dhënë Prishtinës një mundësi për të ndihmuar në sjelljen e më shumë vëmendjes perëndimore ndaj marrëdhënieve Beograd-Moskë, duke e përshkruar Serbinë si përfaqësuese të Rusisë. Megjithatë, Novakoviç tha për Al Jazeera se situata në rajon është shumë më e ndërlikuar se një foto bardh e zi dhe fakti që Serbia nuk vendosi sanksione ndaj Rusisë nuk do të thotë domosdoshmërisht se Serbia është aleate e Rusisë në vetvete.
Pavarësisht ngacmimeve të shpeshta ndaj zgjedhësve pro-Putin në Serbi, Vuçiç nuk ka qenë i kënaqur me agresionin rus ndaj Ukrainës.
“Edhe pse Serbia nuk ka vendosur sanksione, ajo gjithashtu nuk i ka njohur rajonet separatiste dhe Vuçiç ishte i pakënaqur me përdorimin e qartë të Kosovës nga Putini si një precedent për të justifikuar statusin e pavarur të Donbasit”, shpjegoi Feffer.
“Serbia është gjithashtu e varur nga ndihma e BE-së, kështu që ajo shërben si një frenim serioz për çdo hap që Beogradi ndërmerr drejt Kosovës”.
Axhenda e Moskës
Edhe pa një ringjallje të Luftës së Kosovës 1998-1999, tensionet e vazhdueshme i shërbejnë agjendës së Moskës për kapitalizimin e thyerjeve politike, sociale dhe etnike në Ballkanin Perëndimor për të krijuar telashe për Brukselin dhe Uashingtonin.
“Jam i sigurt se rusët janë shumë të lumtur dhe e inkurajojnë Serbinë të mbajë qëndrimin që është për momentin, sepse është e qartë në interesin e saj të përpiqet të krijojë telashe në një pjesë tjetër të kontinentit dhe të largojë vëmendjen perëndimore nga Ukraina,” tha Tim Judah, një korrespondente speciale për revistën Economist.
“Por kjo çështje dhe ndezjet e shpeshta të tensionit i paraprijnë luftës në Ukrainë, kështu që nuk ka asnjë arsye për të supozuar se ajo që kemi parë kohët e fundit nuk do të ndodhte pavarësisht. I vetmi ndryshim është se Ukraina i ka dhënë një shtysë të shtuar BE-së dhe SHBA-së që të përpiqen të zgjidhin çështjen Serbi-Kosovë, kjo është arsyeja pse ne kemi parë kaq shumë aktivitet diplomatik gjatë muajve të fundit” tha ajo.
