Në shekullin XVI, ndërsa inflacioni pushtoi Perandorinë Osmane, Sulltan Murati III i qetësoi trupat e tij, të cilët u ankuan se paguheshin me monedha argjendi të zhvlerësuara, duke u dorëzuar atyre thesarmbajtësin dhe këshilltarin e tij të lartë. Ndoshta ishte vetë sulltani ai që e kishte urdhëruar zhvlerësimin e monedhës, por zyrtarët shërbyen si sakrifica të volitshme. Të dy u vranë me shpatë, shkruan The Economist .
Ekipit që ka drejtuar ekonominë e Turqisë gjatë viteve të fundit, i është kursyer ky fat i tmerrshëm. Por edhe ata janë sakrifikuar për të qetësuar investitorët dhe konsumatorët turq, që tani po përballen me inflacionin më të lartë në një brez.
Më 9 qershor, një ditë pasi monedha Lira ra me 7% kundrejt Dollarit, presidenti i sapozgjedhur i Turqisë, Recep Tayyip Erdogan, zëvendësoi guvernatorin e Bankës Qendrore, Sahap Kavcioglu, me Hafize Gaye Erkan, ish-bankiere në Bankën Goldman Sachs.
Më herët, Erdogan kishte emëruar Mehmet Simsek si ministër të ri të Departamentit të Thesarit dhe të Financave, një njeri i njohur për qasjen e tij konservatore në ekonomi.
Sigurisht që fajin për problemet ekonomike të Turqisë e ka zoti Erdogan, i cili ndjek një teori të çuditshme të mbështetur në idenë se huamarrja më e lirë ul çmimet e konsumit.
Norma bazë e interesit në Turqi ka rënë me më shumë se dhjetë pikë përqindje në më pak se dy vjet. Kjo ka nxitur rritjen ekonomike, e cila arriti një normë vjetore prej 4% në tremujorin e parë të këtij viti. Por gjithashtu bëri që monedha të zhvlerësohet dhe inflacioni të rritet në 86% vitin e kaluar, dhe më pas u ul në 40% në maj.
“Turqia nuk ka zgjidhje tjetër veçse të kthehet në një bazë racionale politike”, tha zoti Simsek, një ditë pas emërimit të tij. Fjalë të tilla janë muzikë për veshët e investitorëve të huaj.
Rritja e normave dhe kthimi i kontrolleve të kapitalit do të ndihmonte në zbutjen e inflacionit dhe do të rivendoste njëfarë besimi në menaxhimin e ekonomisë. Por nëse emërimi i zotit Simsek do të çojë në një kthesë politike, kjo mbetet për t’u parë.
Turqia e ka përjetuar këtë edhe më parë. Në vitin 2009, zoti Simsek u caktua nga Erdogan si ministër i Ekonomisë dhe Financave. Por më pas e humbi besimin e presidentit.
Në vitin 2018, Erdogan ia besoi politikën ekonomike dhëndrit të tij, Berat Albayrak. Besnikët dhe servilët kanë zëvendësuar teknokratët. Erdogan e ka kthyer Bankën Qendrore në një krah të qeverisë së tij dhe është betuar vazhdimisht se do t’i mbajë normat e interesit të ulëta.
Shkundja e kabinetit i ka qetësuar disi tregjet. Një indeks që mat rrezikun e një krize të borxhit sovran, shkoi mbi 700 pikë bazë në maj; tani ai ka rënë nën 500 pikë.
Por rënia e monedhës Lira është përshpejtuar. Monedha humbi 10% të vlerës kundrejt Dollarit në tre ditët pas emërimit të zotit Simsek dhe vazhdoi të bjerë pas emërimit të zonjës Erkan.
Nën drejtimin e Kavcioglu, i cili tani do të bëhet kreu i autoritetit bankar të vendit, Banka Qendrore bëri përpjekje tronditëse për të mbështetur monedhën Lira, në mënyrë që të ndihmonte zotin Erdogan për t’u rizgjedhur. Ajo mbajti nën kontroll kursin e këmbimit, duke shitur dhjetëra miliarda dollarë rezerva valutore që nga fillimi i vitit. Në fund të majit, rezervat valutore neto ranë nën zero për herë të parë në dy dekada.
Banka Qendrore tashmë duket se e ka ndalur ndërhyrjen, ose nuk i kanë mbetur më para për ta bërë këtë. Por shkalla e ndërhyrjeve të saj të mëparshme ka bërë që monedha Lira të mbetet e mbivlerësuar në mënyrë artificiale.
Analistët presin që ajo të humbasë deri në 20% më shumë të vlerës deri në fund të vitit. Kjo mund të shkaktojë rritje tjetër të inflacionit.
Gjithashtu mund të jetë katastrofike për buxhetin e vendit. Sipas një skeme të hartuar në fund të vitit 2021, turqit kanë rreth 110 miliardë dollarë depozita në monedhën Lira, që janë të siguruara ndaj goditjeve në kursin e këmbimit.
Në rastin e një krize të re valutore, Departamentit të Thesarit të Turqisë mund t’i duhet të kompensojë depozituesit deri në disa miliarda dollarë. Buxheti tashmë është i tendosur nga shpenzimet e zgjedhjeve dhe nga rindërtimet në jug të Turqisë, pasi tërmetet vranë më shumë se 50,000 njerëz në fillim të këtij viti.
Gjërat do të bëhen më të qarta, kur banka, tashmë e kryesuar nga guvernatorja e parë grua, do të vendosë norma të reja interesi. Një rritje e madhe e normave të interesit do të tregonte se zoti Erdogan ka ndryshuar drejtim.
“Tregjet e kanë toleruar atë, por tani është koha për veprim”, thotë Cagri Kutman nga KNG Securities.
Kjo mund të bindë investitorët e huaj që e kanë shmangur Turqinë prej vitesh. Por zgjedhjet lokale do të mbahen në marsin e ardhshëm. Politika racionale mund t’i hapë rrugën nevojës politike të Erdoganit për të gjeneruar rritje.
“Erdoganomia” duket se po merr fund, por kjo mund të jetë thjesht një taktikë e përkohshme./Monitor
