Përmirësimi i bilancit të jashtëm të ekonomisë shqiptare është faktori kryesor që ka sjellë forcimin e monedhës vendase në kursin e këmbimit. Në raportin e radhës të politikës monetare, Banka e Shqipërisë ka sjellë një analizë rreth faktorëve që kanë sjellë forcimin e Lekut dhe efekteve të këtij forcimi në ekonomi.
Sipas Bankës së Shqipërisë, forcimi i kursit nominal të këmbimit gjatë tremujorëve të fundit ka ardhur kryesisht si rezultat i forcimit të trendit të kursit real të këmbimit, ose me fjalë të tjera i përmirësimit strukturor të sektorit të jashtëm të ekonomisë dhe rritjes në tërësi të produktivitetit të saj, si edhe i rënies së primeve të rrezikut, ose e thënë ndryshe, i rritjes së besimit të publikut në monedhën kombëtare.
Të dy këta faktorë duket se diktohen nga përmirësimi strukturor i bilancit të jashtëm të ekonomisë shqiptare, përmirësim i cili ilustrohet me disa tregues. Deficiti i llogarisë korrente ka pasur një trend të qartë rënës gjatë kësaj periudhe, nga niveli 7.7% i PBB në vitin 2021 në nivelin 6% në vitin 2022 dhe më tej në 3.1% në tremujorin e parë të vitit 2023.
Ky përmirësim është diktuar nga rritja e kërkesës së huaj për shërbimet shqiptare të turizmit.
Flukset hyrëse të turizmit arritën nivelin e 2.8 miliardë eurove në 2022 dhe të 624 milion eurove në tremujorin e parë të vitit 2023, duke përshpejtuar ndjeshëm normat e rritjes. Paralelisht me to, remitancat kanë ardhur në rritje, duke siguruar prurje valutore rreth 833.7 milionë euro në 2022 dhe 213.7 milionë euro në tremujorin e parë të vitit atual. Flukset hyrëse të investimeve të huaja direkte (IHD) arritën në nivele të larta historike prej 1.3 miliardë euro në vitin 2022, me një rritje 33%, dhe mbetën të larta edhe gjatë tremujorit të parë të vitit 2023.
Në të njëjtën linjë, dhe po aq e rëndësishme raporti i financimit të deficitit të llogarisë korrente ka ardhur në rritje. IHD-të janë më shumë se të mjaftueshme për të financuar të gjithë deficitin korrent dhe për të rezultuar në tepricë valute në treg. Për vitin 2022, ky raport qëndroi në nivelin 111.7%, ndërsa për tremujorin e parë të vitit 2023 u rrit në 195.2%.
Këto zhvillime nënkuptojnë se flukset hyrëse të valutës në vend kanë qenë më të larta se ato dalëse duke krijuar tepricë oferte për valutën në treg, çka ka krijuar premisa për mbiçmim të vazhdueshëm të monedhës vendase.
Në aspektin makroekonomik, Banka e Shqipërisë vlerëson se forcimi i kursit të këmbimit ka qenë faktori kryesor në nivelet e ulëta të inflacionit në vend, nivele të cilat kanë qenë dhe mbeten më të ulëtat në rajon, duke reduktuar pasojat negative të goditjes së huaj në fuqinë blerëse të familjeve shqiptare.
Paralelisht me të, niveli më i ulët i inflacionit ka diktuar një normalizim më të ngadaltë të qëndrimit të politikës monetare, duke mbajtur të ulëta kostot e financimit dhe duke mbështetur ecurinë e konsumit dhe të investimeve në vend. Sipas vlerësimeve të Bankës së Shqipërisë, në mungesë të forcimit të kursit gjatë dy viteve të fundit, norma e inflacionit do të ishte 2.5 pikë përqindje më e lartë.
Niveli më i lartë i inflacionit do të diktonte një normalizim më agresiv të qëndrimit të politikës monetare nga ai që ka ndërmarrë Banka e Shqipërisë, duke rritur kostot e financimit për bizneset dhe familjet shqiptare. Në këto rrethana, inflacioni më i lartë dhe kushtet më të shtrënguara të financimit do të kishin një ndikim frenues mbi aktivitetin ekonomik. Për vitin 2022, kostoja ekonomike e këtij normalizimi më të shpejtë të politikës monetare, do të ishte 32 miliardë lekë (ose më shumë se 1% e PBB-së). Për vitin 2023, kostoja ekonomike shtesë e këtij normalizimi do të ishte rreth 60 miliardë lekë, ose më shumë se 2.5% e PBB-së. Gjithashtu, sipas Bankës së Shqipërisë forcimi i kursit të këmbimit ka ndihmuar në forcimin e stabilitetit financiar, nëpërmjet përmirësimit të bilanceve financiare të kredimarrësve në valutë dhe efektit pozitiv në nivelin e kredive me probleme, të cilat mbeten në nivele të ulëta.
Banka qendrore vlerëson se forcimi i kursit të këmbimit ka rritur qëndrueshmërinë e borxhit të huaj dhe atij publik të ekonomisë shqiptare, duke ndihmuar në mënyrë indirekte edhe në uljen e kostove të shërbimit dhe të rifinancimit të tyre.
Mbështetur në analizën e mësipërme, Banka e Shqipërisë vlerëson se, në prani të presioneve të forta inflacioniste në tregjet e huaja, forcimi i lekut ka ndihmuar në ruajtjen e fuqisë blerëse të familjeve shqiptare, në ruajtjen në nivele të ulëta të normave të interesit dhe të kostove të financimit./Monitor
