Kur për shërbimet sekrete në Bullgari flitet në media, kjo rrallë ka të bëjë me politikën e sigurisë. Në vend të kësaj, shpesh bëhet fjalë për skandale politike. Në fund, zakonisht ka dy pyetje: Sa ndikim politik kanë autoritetet e sigurisë në vend? Dhe kujt i shërbejnë ato në të vërtetë?
Që nga fillimi i luftës së Rusisë kundër Ukrainës këto çështje janë bërë edhe më aktuale – jo vetëm për Bullgarinë, por për të gjithë Evropën. Sepse një pjesë e elitës politike bullgare dhe një pjesë e shërbimeve sekrete janë pro-ruse, herë haptazi, herë fshehurazi. Besnikëria e shërbimeve sekrete kohët e fundit është vënë në pikëpyetje si në qeverinë e re bullgare ashtu edhe në qarqet e NATO-s dhe BE-së.
Se sa të dyshimta janë gjërat në sektorin e shërbimeve sekrete u tregua për herë të fundit në fillim të majit 2023. Në atë kohë, liderët e partive reformuese, Bullgaria Demokratike (DB) dhe Ne Vazhdojmë Ndryshimet (PP), ish-kryeministri Kiril Petkov dhe Hristo Ivanov, shpalli reformën e shërbimeve bullgare të sigurisë si prioritet për qeverinë e re. Së shpejti pasuan një sërë skandalesh.
Vetëm disa ditë pas njoftimit, Radostin Vasilev, ish-anëtar i partisë PP të Petkovit, publikoi një regjistrim të një takimi të mbyllur të partisë. Përmbajtja: Deklaratat e supozuara të Petkovit dhe zëvendësit të tij Asen Vasilev për koordinimin e reformave të tyre dhe detaje personale individuale me Komisionin e BE-së dhe ambasadat perëndimore në Bullgari. Petkov dhe Ivanov e përshkruan veprimin si një operacion të shërbimit sekret. Sipas dy liderëve të partive, kjo duhet të kishte penguar formimin e qeverisë dhe reformat, të cilat nuk kishin përfunduar ende në atë kohë.
Kritika për tradhti
Pak ditë më vonë, pasoi akti tjetër në telenovelën politike: me kërkesë të Kostadin Kostadinovit, kreu i partisë ultra-nacionaliste, pro-ruse Rilindja, u morën në pyetje krerët e inteligjencës vendase, të huaja dhe ushtarake të emëruar nga Presidenti Radev. Ata përdorën projektligjin për të akuzuar në mënyrë indirekte ish-kryeministrin Petkov dhe qeverinë e tij, e cila do të jetë në detyrë nga dimri 2021 deri në verën e 2022, për tradhti.
Kreu i shërbimit sekret DANS, Plamen Tonçev, raportoi për një hetim nga agjencia e tij ndaj një prej këshilltarëve të Petkovit. Ai nuk përmendi ndonjë emër. Por sipas raporteve të vazhdueshme të medias bullgare, ishte politologia Vesela Çerneva, këshilltare e politikës së jashtme e Petkovit dhe drejtoreshë e Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR) në Sofje. Sipas Tonçevit, DANS ka iniciuar procedura paraprake kundër saj për tradhti, sepse thuhet se ajo “i ka transmetuar informacion një qytetari të Maqedonisë së Veriut” në negociatat për zgjidhjen e mosmarrëveshjes në vazhdim me shtetin fqinj të Maqedonisë së Veriut. Çerneva tha në TV bullgar: Unë kurrë nuk jam marrë në pyetje në asnjë hetim dhe askush nga DANS nuk ka folur me mua për këtë çështje. Prandaj e gjithë kjo më duket e motivuar politikisht.
Pse duhet të bëhet reforma e shëbimeve serkete?
Shërbimet sekrete bullgare janë konsideruar prej kohësh si institucione skandaloze dhe burime pasigurie brenda BE-së dhe NATO-s. Ata bashkëpunojnë mirë me partnerët e tyre perëndimorë, veçanërisht në luftën kundër terrorizmit, siç thotë për DW, ish-kreu i shërbimit të inteligjencës së jashtme gjermane BND, Gerhard Schindler. Por ata janë ende të rënduar nga trashëgimia e ish-sigurimit të shtetit komunist DS.
Për shembull, deri para disa vitesh, çdo shef në detyrë i shërbimit sekret e kishte filluar karrierën e tij në aparatin e represionit të regjimit komunist. Kjo nuk ishte vetëm një barrë morale, por u reflektua edhe në skandalet e shumta të përgjimeve dhe një “marrëdhënie speciale” me Rusinë dhe shërbimet e saj sekrete. Për shembull, raportimi nga shërbimet sekrete bullgare për sulmin rus ndaj Ukrainës dëmtoi besimin e qeverisë Petkov në punën e saj. Ata fillimisht nuk arritën të parashikonin sulmin e Rusisë dhe më pas parashikuan një fund të shpejtë të luftës në favor të Moskës.
Sulmet ndaj fabrikave të armëve
Kryeministri Nikolai Denkov, i cili u zgjodh më 6 qershor 2023, vetëm pak ditë pas seancës skandaloze parlamentare të krerëve të shërbimit sekret, deklaroi se reforma e shërbimit sekret duhet të reduktojë në radhë të parë ndikimin rus. Incidentet e ndikimit dhe sabotazhit të supozuar rus, si sulmet e shumta kundër fabrikave bullgare të armëve dhe helmimi i tregtarit të armëve Emilian Gebrev, më në fund duhet të hetohen seriozisht. Nuk ka pasur përparim konkret hetimor për më shumë se dhjetë vjet.
Kiril Petkov e sheh gjithashtu reformën e shërbimit sekret si pjesë të reformave të tij kundër korrupsionit dhe sundimit të ligjit. Sipas ish-kryeministrit, shteti i së drejtës nuk do të ishte i mundur pa një shërbim sekret të depolitizuar. Po, shton një ish-punonjës i qeverisë që këmbëngul për anonimitetin në bisedë me DW: Prioriteti i reformës së shërbimit sekret ka të bëjë edhe me faktin se Petkov fajëson ndikimin politik të shërbimeve për dështimin e qeverisë së tij në 2022.
Reformë apo vetëm premtime?
Si duhet të duket tani reforma në shërbimin sekret? Nga njëra anë, krerët e shërbimeve sekrete nuk do të emërohen më nga presidenti, siç ndodhte më parë, por do të zgjidhen nga shumica parlamentare. Për Hristo Ivanov, kjo pikë është veçanërisht e rëndësishme për të reduktuar ndikimin e presidentit Rumen Radev në politikën e përditshme dhe për të mundësuar një “kthim në demokracinë parlamentare”, siç thotë ai për DW. Radev ka përdorur trazirat e brendshme politike të viteve të fundit për të ndërhyrë në politikën e brendshme shumë përtej kompetencës së tij. Ai konsiderohet gjithashtu tejet pro-rus.
Elementi i dytë i reformës së inteligjencës që Hristo Ivanov kërkon prej vitesh është një kontroll i rreptë i besnikërisë ndaj të gjithë punonjësve të agjencive të sigurisë. Kjo është për t’u siguruar që ata të mos punojnë për agjencitë e huaja të inteligjencës, të mos kenë lidhje me krimin e organizuar ose të jenë të angazhuar në interesa biznesi.
Nuk dihet nëse këto dy masa janë të mjaftueshme për të thyer ndërhyrjen politike të shërbimeve sekrete. Vetëm në korrik shërbimi sekret vendas DANS ndërhyri sërish në ngjarjet aktuale politike me publikimin e raportit vjetor. Raporti paralajmëroi se lufta në Ukrainë mund të përhapet në shtete të tjera. Gjëja shpërthyese në lidhje me të: analizat e politikës së jashtme nuk janë pjesë e punës së shërbimit të brendshëm të inteligjencës. Megjithatë, DANS i lëshoi ato pikërisht kur qeveria e re po përgatitej të zbatonte ndihmën ushtarake për Ukrainën. Ajo ishte vonuar nga qeveria kalimtare e vënë në detyrë nga Presidenti Radew.
Edhe një herë, shërbimi sekret është përfshirë në mosmarrëveshjen e vazhdueshme midis presidentit Radev, i cili refuzon çdo ndihmë ushtarake për Ukrainën, dhe partive properëndimore GERB, DB dhe PP. Çështja e fuqisë së shërbimeve sekrete të vjetra dhe të reja në Bullgari do të mbetet në agjendën politike edhe disa kohë
