Kur Rusia pushtoi Ukrainën, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Europian ndryshuan orientimin e tyre drejt Serbisë. Në vend që të manipulonin kërkesat kontradiktore të shteteve pluraliste dhe të ballkanike, kryeqytetet perëndimore përqendruan pjesën më të madhe të përpjekjeve të tyre në një objektiv të veçantë.
Tradicionalisht një nga aleatët më të afërt të Moskës në Europë, Beogradi është përpjekur prej kohësh të shkelë kufirin midis lidhjeve të tij historike me Rusinë dhe një të ardhmeje të mundshme të integrimit më të ngushtë europian. Diplomatët perëndimorë kanë kërkuar të tërheqin presidentin serb Aleksandar Vuçiç nga orbita e homologut të tij rus, presidentit Vladimir Putin, duke u zotuar për një rrugë më të shpejtë drejt anëtarësimit në BE.
Por, 18 muaj më vonë, disa vëzhgues thonë se qasja aktuale ka qenë e gjitha e kotë dhe si rezultat nuk po arrin të përmbushë dy synimet e saj. Serbia ka refuzuar të jetë e përfshirë në sanksionet e BE-së kundër Putinit. Dhe Serbia ka vazhduar të ndjekë interesat e veta në rajon, duke nxitur konflikte jashtë vendit për të larguar vëmendjen nga pakënaqësia brenda vendit, raporton abcnews.al.
Efektet e kësaj janë ndjerë më së shumti në Kosovë, e cila fitoi pavarësinë nga Serbia në vitin 2008, pas luftërave të përgjakshme ballkanike të viteve 1990. Por Beogradi dhe shumë serbë etnikë në veri të Kosovës ende refuzojnë të njohin sovranitetin e Kosovës, duke tensionuar marrëdhëniet mes fqinjëve.
CNN foli me disa ekspertë, si dhe me vendas në Serbi dhe në veri të Kosovës. Qeveritë perëndimore e kanë trajtuar prej kohësh Serbinë si zërin e domosdoshëm ballkanik, ndonjëherë në kurriz të lojtarëve më të menjanuar, sipas disa vëzhguesve.
Administratat e njëpasnjëshme amerikane janë përpjekur të sjellin Vuçiçin dhe Partinë e tij Progresive Serbe (SNS) më afër Perëndimit që nga fillimi i luftës në Ukrainë.
“Ata duket se besojnë se po e afrojnë Serbinë drejt BE-së dhe NATO-s dhe drejt qasjes perëndimore dhe larg Rusisë. Por kjo nuk është diçka që po reflektohet në terren,” tha Alicia Kearns, një ligjvënëse britanike dhe kryetarja e Komisionit të Punëve të Jashtme parlamentare.
Vuçiç ka mbajtur prej kohësh një marrëdhënie të mirë me homologun e tij rus, Putin. Duke folur pas një takimi të Këshillit të Sigurisë Kombëtare në shkurt, Vuçiç arsyetoi vendimin e tij për të mos sanksionuar Rusinë duke thënë se ishte i vetmi vend që nuk kishte vendosur sanksione kundër Sebisë që nga viti 1900.
“Ata mbështetën integritetin tonë territorial në Kombet e Bashkuara”, shtoi ai, duke iu referuar refuzimit të Rusisë për të njohur pavarësinë e Kosovës.
Serbia humbi kontrollin e Kosovës pas një fushate bombardimi të NATO-s në vitin 1999, e cila i dha fund masakrës së shqiptarëve etnikë, të cilët përbëjnë më shumë se 90% të popullsisë së Kosovës. Pavarësisht përpjekjeve të mbështetura nga BE drejt tranzicionit energjetik, Serbia mbetet shumë e varur nga Rusia, pasi i ka shitur shumicën e aksioneve të kompanisë së saj të naftës gjigantit shtetëror rus Gazprom.
Rezultati është se, pavarësisht nga shpresat e deklaruara të Serbisë për t’u bashkuar me BE-në, Vuçiç ka vazhduar të ecë në një vijë të hollë midis Moskës dhe fuqive perëndimore. Megjithëse ai i është bashkuar rezolutave të OKB-së që dënojnë pushtimin e Rusisë në Ukrainë, udhëheqësi i Serbisë ka treguar pak vullnet për t’iu bashkuar sanksioneve perëndimore.
Në prill, qeveria serbe mohoi raportet se i ka shitur armë dhe municione Ukrainës, pasi një dokumenti të Pentagonit që pretendonte të kundërtën. Serbia tha në atë kohë se ruante politikën e saj të neutralitetit, megjithëse disa zyrtarë perëndimorë i morën raportet si provë se politika e tyre po funksiononte.
Disa analistë thanë për CNN se Serbisë i është dashur të bëjë shumë pak për të fituar lëvdata nga zyrtarët amerikanë dhe europianë dhe se në realitet Vuçiç vetëm sa ka thyer premtimet.
“Kur Vuçiç u rizgjodh në 2020 na thanë, prisni deri pas zgjedhjeve, do të shihni se ai do të orientohet nga perëndimi dhe BE,” tha Kearns. “Nuk ndodhi.”
“Na u tha se ai do t’i bashkohej sanksioneve dhe do të tregonte se ai është vërtet në anën tonë. Nuk ndodhi. Na thanë se ai nuk do të afrohej me Rusinë. Ai nënshkroi një marrëveshje sigurie me Putinin në shtator.
Herë pas here, ai tallet me Perëndimin. Dhe kur i pyes zyrtarët perëndimorë, ‘pse jeni kaq të vendosur ta lini Vuçiçin të luajë me ju?’, ata thonë se ai është alternativa më e mirë”, tha Kearns.
Kearns ka qenë një nga figurat e pakta perëndimore që kritikoi Serbinë publikisht. Por kjo ka ardhur me një kosto. Pasi ajo foli për CNN, Vuçiç lëshoi një kërcënim të dukshëm ndaj asaj gjatë një fjalimi në televizionin shtetëror, duke pretenduar se “nëse qeveria e Britanisë së Madhe nuk është e gatshme të reagojë” ndaj kritikave kundër Serbisë, “ne do të detyrohemi të reagojmë”.
Duke pasur parasysh një sjellje të tillë, disa pyesin nëse i gjithë projekti i integrimit serb është i zbatueshëm, nën qeverinë aktuale.
“Duke supozuar se ne do të pranojmë Serbinë në BE, me këtë lloj regjimi, ju praktikisht po sillni një kalë tjetër trojan rus në BE, siç ka ndodhur me kryeministrin hungarez Viktor Orban,” tha Majda Ruge. Eksperte në Këshillin Europian për Marrëdhëniet me Jashtë.
Kosova dhe sundimi i ligjit
Efektet e qasjes të tolerimit të Perëndimit ndaj Beogradit ndihen më shumë në Kosovë, e cila është varur nga mbështetja perëndimore që nga shpallja e pavarësisë.
Ndërsa më shumë se 100 vende e njohin pavarësinë e saj, Serbia nuk e njeh. Përpjekjet për të normalizuar marrëdhëniet midis dy vendeve, të mbikëqyrura nga SHBA dhe BE kanë qenë të tensionuara dhe herë pas here të dhunshme.
Pika e ndezjes më e ashpër erdhi pas zgjedhjeve për kryetar komunash në katër komunat veriore të Kosovës në maj. Këto zgjedhje shpesh kalojnë pa bujë: Rreth 90% e popullsisë në këtë rajon janë serbë etnikë, dhe kështu, në rrethana të zakonshme, ata zgjedhin serbët etnikë për kryetarë komunash. Por këto nuk ishin rrethana të zakonshme. Në nëntor, kryebashkiakët nga partia Lista Serbe e mbështetur nga Beogradi, e cila dominon katër komunat, dhanë dorëheqjen njëkohësisht.
Megjithatë, qëndrimi i kryeministrit të Kosovës është kritikuar si i ashpër dhe pa kompromis. Aleatët e tij e akuzuan atë për hyrjen me forcë në zyrat e komunës më 26 maj, kur shumë u rrethuan nga protestuesit, kundër udhëzimeve të qarta.
“Shtetet e Bashkuara i thanë Kurtit dhe këtu e ka fajin ai, i thanë të mos i dërgojë në ndërtesat qeveritare. Dhe këtu Kurti i injoroi,” tha Edward Joseph, një pedagog i politikës së jashtme në Universitetin Johns Hopkins, i cili shërbeu në Ballkan për vite, duke përfshirë NATO-n.
Një zyrtar i qeverisë së Prishtinës tha për CNN se ata nuk donin t’ua “dorëzonin” ndërtesat zyrtare qeveritare protestuesve.
“Zelenskyy i Ballkanit”
Duke pasur parasysh mbështetjen e Kosovës në mbështetjen perëndimore, disa kanë frikë se mospajtueshmëria e Kurtit po i frustron aleatët e tij dhe po dobëson vendin e tij. Disa po bëjnë thirrje për një ndryshim të plotë të qëndrimit.
“Ai po përpiqet të jetë Zelenskyy i Ballkanit”, tha për CNN Shqiprim Arifi, kryetar i rajonit jugor serb të Preshevës.
“Ai po përdor në mënyrë retorike dhe në mënyrë populiste argumentimin e shtetit të së drejtës. Ai dëshiron të jetë Zelenskyy i shqiptarëve.”
Lugina e Preshevës përfaqëson anën tjetër të veriut të Kosovës. Ndërsa veriu i Kosovës është i populluar kryesisht me serbë etnikë në një vend me shumicë shqiptare, Lugina e Preshevës është e populluar kryesisht me shqiptarë etnikë në një vend me shumicë serbe.
Mënyra më e mirë për të përmirësuar situatën, tha Arifi, është që Kurti të bëjë ashtu siç kërkojnë aleatët perëndimorë. Kurti është akuzuar se ka penguar zbatimin e komunave vetëqeverisëse për serbët, siç parashikohet në Marrëveshjen e Brukselit të vitit 2013 që synon normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet fqinjëve ballkanikë.
Sipas marrëveshjes, Serbia mund të krijojë assosacionin në veri të Kosovës, e cila do të funksionojë sipas sistemit ligjor të Kosovës, me policinë kosovare që të mbetet autoriteti i vetëm i zbatimit të ligjit, raporton abcnews.al.
Kali i Trojës i gabuar?
Gjatë gjithë muajve të fundit të tensioneve, SHBA dhe BE kanë përsëritur vazhdimisht angazhimin e tyre për të sjellë Vuçiçin në anën e tyre. Por Serbia ka treguar të kundërtën, duke përfaqësuar atë që Kearns e quajti “një dështim i diplomacisë parandaluese”.
Një episod i dëmshëm ndodhi në Ohër, Maqedoni e Veriut, në mars, kur, pas muajsh negociatash të ndërmjetësuara nga SHBA dhe BE, Serbia dhe Kosova më në fund pranuan një marrëveshje dypalëshe që synonte normalizimin e marrëdhënieve midis dy vendeve. Por, ndërsa kjo u paralajmërua si një përparim, Vuçiç u largua nga negociatat pa e nënshkruar dokumentin, duke pretenduar në një fjalim televiziv se ai nuk ishte në gjendje ta bënte këtë.
Një tjetër erdhi kur autoritetet serbe arrestuan tre oficerë të policisë së Kosovës, të cilët pretendonin se ishin “brenda territorit të Serbisë” dhe po përgatiteshin për të kryer “një akt terrorizmi”.
Por Kosova këmbënguli se oficerët ishin “rrëmbyer” brenda kufijve të Kosovës dhe se Serbia kishte kryer dhe “akt agresioni”. SHBA dhe BE ishin të ngadalta për t’iu përgjigjur këtij incidenti. KFOR-i, Forca e NATO-s në Kosovë, lëshoi një deklaratë 48 orë pasi oficerët u raportuan të zhdukur, raporton abcnews.al.
SHBA lëshoi një deklaratë tre ditë më vonë, duke pretenduar se arrestimet u kryen me “akuza të rreme”. Joseph tha për CNN se rrëfimi serb i ngjarjeve ishte i vështirë për t’u besuar. E megjithatë Serbia nuk u dënua për një akt të tillë. Lirimi i oficerëve u sigurua dy javë më vonë, jo nga aleatët perëndimorë, por nga Viktor Orban. Pas episodeve të tilla, Joseph tha për CNN se qasja “s’ka të keqe” ndaj regjimit të Vuçiçit mund të ketë filluar të plasaritet.
“Por lind pyetja: Kush në administratën e Bidenit ende beson se Vuçiç është ky partner? tha ai, duke vënë në dukje sanksionimin e fundit të Aleksandar Vulin, drejtor i shërbimit inteligjent të Serbisë.
Në përgjigje të sanksionimit të Vulin, Vuçiç ndaloi eksportet e armëve nga Serbia për 30 ditë, duke pretenduar se “gjithçka duhet të përgatitet në rast agresioni kundër Republikës së Serbisë”.
“Ai në thelb thotë se ne do të hyjmë në konflikt, ne duhet të ndalojmë të gjitha eksportet e armëve tani, sepse na duhen për sigurinë tonë kombëtare’.
Ai po kërcënon fjalë për fjalë me luftë. Unë kurrë nuk e kam parë atë kaq të qartë më parë”, tha Ruge nga ECFR.
Dhe mesazhi i presidentit është pranuar nga disa qytetarë serbë. Në ndeshjen e futbollit të Yllit të Kuq të Beogradit muajin e kaluar, tifozët nacionalistë serbë mbanin një pankartë ku shkruhej “Kur ushtria të kthehet në Kosovë”. Vuçiç mori pjesë në ndeshje, sipas mediave lokale.
“Situata është e qartë se kush është po trazon Ballkanin”, tha për CNN Meliza Haradinaj, ish-ministre e Jashtme e Kosovës. Koha do të dëshmojë se ky ‘investim’ për të qetësuar Serbinë do të shkojë kot.
