Kur çmimet filluan të rriten jashtëzakonisht shpejt dy vite më parë, një grup reagoi më shpejt se të tjerët: bankat qendrore të tregjeve në zhvillim, shkruan The Economist. Ato e kuptuan se inflacioni do të qëndronte për një kohë të gjatë, shumë më parë se kolegët në vendet e pasura dhe vazhduan të rrisnin normat e interesit, ndërsa çmimet po rriteshin.
Në shtete si Brazili dhe Rusia, që janë mjedise mjaft të vështira për politikën monetare, zyrtarët e bankave i kanë bërë qëndresë trysnisë së politikanëve për të ulur normat e interesit. Për dy dekada, bankat qendrore të tregjeve në zhvillim kanë arritur në mënyrë mbresëlënëse të ulin inflacionin në vende ku dukej se ishte e pamundur për t’u ulur.
E gjithë kjo periudhë ka qenë një triumf, jo vetëm për zyrtarët e përfshirë, por edhe për ekonomistët që këmbëngulën se bankat qendrore në vendet në zhvillim kishin nevojë të ishin të pavarura dhe të përqendroheshin në ruajtjen e çmimeve të qëndrueshme, njëlloj si politikëbërësit në vendet e pasura.
Megjithatë, edhe pse përbindëshi i inflacionit mbetet i pazbutur, bankat qendrore të tregjeve në zhvillim po angazhohen në eksperimente që e vënë në rrezik këtë përparim. Disa nga masat e reja janë marrë në përgjigje të ndryshimeve që janë jashtë kontrollit të tyre, siç është pushtimi i Ukrainës nga Vladimir Putin. Të tjera janë përpjekje për të kapërcyer problemet e njohura dhe të dhimbshme, si zhvlerësimi i monedhës.
Të gjitha këto kërcënojnë të zhbëjnë përparimet e fundit, të cilat mbështeten në besueshmërinë e bankës qendrore.
Gjatë dekadave të fundit, sa më mirë që politikëbërësit arrinin të kontrollonin inflacionin, aq më shumë besoheshin objektivat e tyre dhe aq më shumë kufizoheshin çmimet. Në vitin 1995, inflacioni mesatar në ekonomitë në zhvillim, ishte 10%; deri në vitin 2017, ai ra në 3%. Ky ishte kulmi i një shndërrimi të ngadaltë dhe të mrekullueshëm.
Eksperimentet më të shtrenjta të kohëve të fundit janë ato që synojnë të parandalojnë rënien e vlerës së monedhave. Bankat qendrore dikur i bënin monedhat më tërheqëse, duke rritur normat e interesit dhe duke shitur rezervat e këmbimit valutor.
Tani ato priren më pak për të rritur normat për të mbrojtur kursin e këmbimit, duke parapëlqyer ta bëjnë këtë vetëm për të luftuar inflacionin dhe disave madje u mungojnë rezervat, pasi shitën shumë në fillim të pandemisë Covid-19.
Kështu zyrtarët po provojnë mënyra të reja për të joshur depozituesit që të ruajnë fonde në monedha vendase dhe jo në Dollar. Në fund të vitit 2021, pasi monedha turke Lira kishte rënë prej muajsh, Banka Qendrore e Turqisë ofroi të kompensonte këdo që ishte ende i gatshëm të depozitonte para në monedhën vendase.
Pak përpara se qeveria e Sri Lankës të falimentonte në prill, ajo ofroi një garanci të ngjashme për qytetarët jashtë shtetit. Në tetor, Banka Qendrore e Hungarisë hapi dritaret njëditore, në të cilat depozituesit mund të fitonin norma interesi të volitshme.
Problemi nuk është se këto masa janë joefektive. Nga mesi i vitit 2022, monedha turke Lira ishte stabilizuar, edhe pse normat e interesit në Turqi, qëndruan jashtëzakonisht të ulëta. Por deri në fund të vitit, qeveria turke, e cila mbulon shpenzimet e Bankës Qendrore, duhej të gjente një shtesë prej 92 miliardë lirash (5 miliardë dollarë, ose 0.5% e PBB-së), për të mbuluar koston e skemës së depozitave.
Banka Qendrore e Rusisë është një tjetër eksperimentuese entuziaste. Ajo kishte grumbulluar ar dhe monedha nga Kina dhe vende të tjera mike, të cilat qenë një ndihmesë në kohën kur sanksionet ndërprenë rezervat me vlerë 300 miliardë dollarë të mbajtura nga bankat në Amerikë dhe Europë. Në fillim të luftës, zyrtarët rusë gjithashtu dyfishuan normat e interesit, duke ndihmuar në qetësimin e Rublës. Megjithatë, që atëherë, gjërat janë bërë më të vështira.
Ndërsa vendi ka pasur deficite fiskale më të mëdha se sa pritej, një rregull i errët buxhetor e ka detyruar Bankën Qendrore të blejë rezervat e humbura me Rubla. Kjo i ka shtyrë politikëbërësit të eksperimentojnë me masa që e bëjnë Rusinë të varur, në mënyrë të pakëndshme nga Kina. Kur zyrtarët të plotësojnë rezervat, ata do ta bëjnë këtë duke blerë shumë më tepër juanë, dhe plot 60% e rezervave totale të vendit mund të lëshohen nga Pekini, nga më pak se 20% para luftës.
Puna për një monedhë dixhitale është përshpejtuar; një version paraprak është planifikuar për në prill. Ai do të operohet në bashkëpunim me bankat kineze.
Eksperimente të tjera përfshijnë manipulimet me bilancet e bankave qendrore.
Departamentet e Thesarit në ekonomitë e përparuara, rrallëherë i drejtojnë buxhetet në mënyrë të drejtpërdrejtë, pasi ato janë të pajisura me shumë kapital dhe kanë mundësinë për të emetuar më shumë borxhe. Në të kundërt, qeveritë e tregjeve në zhvillim, si ato në Indi dhe në Emiratet e Bashkuara Arabe, po i mbyllin gjithnjë e më shumë boshllëqet, duke marrë para nga një llogari në Bankën Qendrore, që shërben si rezervë. Kjo është një lëvizje e rrezikshme.
Nëse të ardhurat tatimore nuk janë mbi pritshmëritë, atëherë për të zbutur hendekun, qeveria përfundon duke tërhequr më tepër se ç’duhet. Për sa kohë që tërheqja e tepërt është e vogël dhe normat e interesit janë mjaft të larta për t’i nxitur politikanët të marrin hua diku tjetër kur është e mundur, nuk ka ndonjë rrezik të madh.
Por në vitet e fundit, qeveritë i kanë përdorur këto llogari (të cilat llogariten si huamarrje nga FMN-ja dhe Banka Botërore, megjithëse jo nga vendet e përfshira), për të kapërcyer kufijtë e borxhit të vendosur nga ligjvënësit vendas. Mbitërheqja e Nigerisë tani është afërsisht e barabartë me të gjithë sasinë e borxhit të brendshëm zyrtar.
Një shpërthim mund të ndodhë
Bankat qendrore në shtete si Gana dhe Nigeria kanë kryer atë që, në një shikim të parë, duket si një zgjidhje e zgjuar: konvertimin e tërheqjeve të tepërta në bono, të cilat kanë norma interesi më të ulëta dhe janë më të lehta për t’u ristrukturuar. Por ka një kleçkë.
Zbrazja e llogarive duke emetuar bono u lejon qeverive të tërheqin prapë më shumë se ç’duhet, duke pritur që bankat qendrore të gjejnë sërish një rrugë shpëtimi. Kjo në praktikë është një financim i huamarrjes së qeverisë përmes dyerve të pasme, diçka që zakonisht përfundon me një rritje të inflacionit në tregje.
Tashmë ka shumë kërcënime për bankat qendrore të tregjeve në zhvillim. Kërcënimi kryesor midis tyre është fakti se do të jetë më e vështirë të përshtatet politika me rënien e inflacionit, se sa gjatë kohës së rritjes së inflacionit.
Siç e vunë re shpejt bankat qendrore të tregjeve në zhvillim, goditjet globale rritën çmimet kudo. Por ekonomitë ftohen në mënyra shumë të ndryshme, bazuar në reagimet e konsumatorëve, industrive dhe politikanëve. Bankave qendrore në ekonomitë në zhvillim u mungojnë të dhënat e hollësishme që kanë në dispozicion bankat në ekonomitë e përparuara, për të gjurmuar këto ndryshime.
Do të ishte mirë që ato ta kalonin kohën duke shqyrtuar me hollësi informacionin e kufizuar që kanë në dispozicion, në vend që të përpiqen të gjejnë mënyra për të ulur besueshmërinë e fituar me vështirësi./Monitor
