Në 13 tetor të vitit 2022, njëri prej punonjësve të pastrimit të qytetit të Elbasanit u përplas nga një makinë në rrugën për në Mengël, ndërsa ndodhej në detyrë pas makinës së pastrimit. Punëtori pësoi dëmtime dhe u shtrua në spital. Por ndryshe nga sa e detyronte ligji, kompania “Alko – Impex General Construcion” sh.p.k e cila prej vitit 2021 ka një kontratë me Bashkinë e Elbasanit për pastrimin e qytetit, nuk e njoftoi Inspektoratin Shtetëror të Punës për aksidentin.
Pak javë më vonë, më 1 nëntor, Inspektorati Shtetëror i Punës, që ishte vënë në dijeni të aksidentit të paraportuar, ushtroi kontroll te kompania, e cila përveçse u akuzua se kishte fshehur aksidentin, u gjet me disa shkelje të tjera. Sipas Inspektoratit, punonjësit nuk paguheshin sipas Kodit të Punës për orët e punës gjatë natës apo jashtë orarit zyrtar, nuk merrnin pushime javore, nuk kishin marrë trajnime për të dhënë ndihmë në rast aksidenti, nuk kishin një udhëzim për sigurinë në punë dhe nuk u ishin nënshtruar kontrolleve periodike mjekësore.
Kompania u ndëshkua me gjobë 100 mijë lekë për mosdeklarimin e aksidentit, por për shkeljet e tjera iu la kohë për të përmirësuar situatën. Inspektorati sqaroi në përgjigje të një kërkese për informacion për BIRN, se pushimi javor, i cili deri në atë moment nuk u jepej punëtorëve, u ishte njohur si e drejtë. Por në fund të dhjetorit 2022, gjatë një takimi për të drejtat në punë të organizuar nga Organizata Lëvizja Rinore Egjiptiane Rome, LRIR, punëtorët konfirmuan se ata ende nuk e kishin të drejtën e pushimit javorë dhe merrnin një pagë nën minimalen e lejuar nga ligji.
“Problematikat që ne kemi konstatuar janë bazike që parashikohen në Kodin e Punës dhe përbëjnë shkelje nëse nuk zbatohen. Por pavarësisht ankesave që i kemi dërguar institucioneve përgjegjëse dhe kompanisë përkatëse, ato nuk kanë marrë zgjidhje,”- tha drejtuesi i LRIR, Ervis Çota.
Ermal Tafaj, që u prezantua si përfaqësues i kompanisë Alko- Impex General Construction, pretendoi fillimisht se të punësuarit ishin me kohë të pjesshme, ndërsa i tha BIRN se pushimet javore do të jepeshin prej fillimit të janarit.
“Ne jemi në proces të kontratës për shkak të procedurave dhe me rinovimin e kontratës do të plotësojmë edhe ato kushte të punëtorëve,” tha Tafaj.
Bashkia e Elbasanit nuk iu përgjigj kërkesës për BIRN për koment mbi trajtimin e punëtorëve të pastrimit të qytetit.
“Në kushte skllavëruese”
Kompania e pastrimit “Alko – Impex General Construcion” sh.p.k fitoi tenderin e pastrimit në një kontratë 16 mujore, duke filluar pastrimin e qytetit të Elbasanit në dhjetor të vitit 2021 me një fond prej 79.4 milionë lekësh. Kompania instaloi kosha të rinj dhe vendosi kosha atje ku mungonin. Por ndërsa në dukje kushtet e pastrimit të qytetit u përmirësuan, kushtet e punonjësve që bënin këtë pastrim mbetën të rënda.
Një 46-vjeçare që punon prej 5 vitesh në sektorin e pastrimit të qytetit të Elbasanit, i tha BIRN duke kërkuar të mbetej anonime, se paguhej nën pagën minimale dhe merrte në muaj 29 000 lekë neto.
“Na është rritur vetëm një 10 mijë lekë të vjetra para dy muajsh,” – tha ajo, ndërsa shtoi se rroba është e pamjaftueshme për të mbajtur tre fëmijë në shkollë. Ajo thotë se prej kohësh nuk bën asnjë ditë pushim, ndërsa punon me turne pranë kompanisë së pastrimit.
“Dikur bënim një ditë pushim, ndërsa tani nuk bëjmë fare. Edhe pse na thonë që një ditë pushim duhet të na paguhet, kjo nuk ndodh. Ne punojmë 6 orë në 24 orë. E kemi pasur më parë një ditë pushimi, ndërsa firma e re nuk na e ka dhënë. Ne si familjarë e kemi të domosdoshme një ditë pushimi. Bëjmë punë të vështirë dhe me turne,” thotë ajo.
Punëtorët thonë gjithashtu se nuk kanë nënshkruar një kontratë. Ndërkohë nga përllogaritja, ato jo vetëm që nuk marrin shtesë në pagë për shkak të vështirësive, por nuk marrin as vlerën neto të pagës minimale rreth 30 192 lekë. Edison Hoxha, ekspert i Qendrës për të Drejtat në Punë thotë se sektori i pastrimit është një nga sektorët ku punonjësit kanë kushtet më të vështira të punës.
“Akoma më e vështirë bëhet situata kur ky shërbim kalon kompanive private ku punonjësit gjenden në kushte skllavërimi, sa i përket kushteve të punës, pagës nën minimalen e lejuar, mospagesë të orëve shtesë, të lejeve vjetore si dhe absurditete të tilla si mospasja e një ditë pushimi gjatë javës,”- tha Hoxha.
Eksperti thotë se një ndër faktorët ndikues në këto shkelje është edhe ai i vështirësisë që kanë shtresat që punojnë në këtë sektor që të kërkojnë të drejtat e tyre.
“Ka raste ku punonjësit akoma e dinë veten të punësuar nga bashkia, ndërkohë që ka një vit që shërbimi është kontraktuar,”-tha ai.
Përfaqësuesi i i kompanisë, Ermal Tafaj, i kontaktuar me telefon nga BIRN, i mohoi problemet. Ai pretendoi se pagesa ishte nën minimalen, pasi punonjësit punonin me orar të shkurtuar.
“Ata punojnë dy orë apo 2 orë e gjysmë në një turn. Nëse do të punonin 8 orë, atëherë duhet të përgjysmonim numrin e punëtorëve. Ne nuk e bëmë pasi atë numër kemi gjetur dhe atë numër mbajtëm në punë,”- tha ai.
Shkelje të përsëritura
Shkelja e të drejtave të punëtorëve nga kompanitë që kanë marrë përsipër pastrimin e qytetit të Elbasanit nuk është një fenomen i ri. Në një raport studimor mbi kushtet e punës në sektorin e pastrimit, të realizuar nga organizata LRIR në vitin 2020, rezultoi se edhe kompania e mëparshme e pastrimit kishte kryer shkelje të ndryshme. Raporti veçoi vonesën e pagës për dy ose 3 muaj, reduktimi apo mungesa totale të pushimeve vjetore, raporte mjekësore të papaguara dhe mungesë të mjeteve të punës.
“Mungesa e një organizimi sindikal ka bërë që komunikimi me punëdhënësin të mungonte dhe kërkesat e punëtorëve të mos merreshin parasysh. Ekziston gjithashtu një mungesë informacioni tek kjo kategori që e bën më të lehtë shkeljen e të drejtave të tyre nga punëdhënësit,” -thuhet ndër të tjera në raportin e vitit 2020.
Megjithatë Inspektorati Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore nuk kishte identifikuar të tilla deri pas aksidentit të tetorit 2022. Pas inspektimit që erdhi si pasojë e aksidentit me plagosje të një punëtori, ISHPSHSH gjeti një sërë problemesh.
“Kompania nuk zbaton Kodin e Punës për ditët e pushimit javor, të cilat nëse janë ditë pune duhet të kompensohen me jo më pak se 25% të pagës, ose me një pushim të pagueshëm, të barabartë me kohëzgjatjen e punës së kryer plus një pushim shtesë, jo më pak se 25 për qind të kohëzgjatjes së kësaj pune”, thuhet ndër të tjera në raport.
Sipas raportit, punonjësve po ashtu nuk u paguheshin siç parashikohet në Kodin e Punës as orët e punës të kryera pas orës 19:00 të mbrëmjen, të cilat paguhen me 20 për qind mbi pagë. Njëlloj nuk kishte pagesë shtesë për punën gjatë natës pas orës 22:00, kur pagesa duhet të jetë “një shtese mbi pagë jo më pak se 50 për qind”.
Inspektorati pretendon në raportin që ia vuri në dispozicion BIRN-it vetëm pjesërisht, se kompania ka riparuar brenda procedurës inspektuese përgatitjen e një punëtori për kushtet e sigurisë në punë. Po ashtu brenda inspektimit, punëtorët u njohën me kushtet për shërbimin mjekësor dhe ekzaminimet e nevojshme në varësi të punës që bëjnë dhe vënien në dispozicion të një udhëzuesi të hollësishëm për faktorët e riskut dhe parandalimit të rrezikut.
Gjithashtu, Inspektorati e cilësoi të realizuar dhënien e së drejtës për pushimin javor “në jo më pak se 36 orë, prej të cilave 24 orë pa ndërprerje”.
Por në fund të dhjetorit 2022 gjatë një takimi për të drejtat në punë të organizuar nga Organizata Lëvizja Rinore Egjiptiane Rome gjeti se kjo e drejtë nuk ishte përmbushur. Vetë kompania pranoi se pushimet javore do të jepeshin prej janarit, megjithëse përfaqësuesi i saj Ermal Tafaj këmbënguli se punonjësit kishin marrë pushim kur kishin kërkuar.
Ervis Çota, drejtues i LRIR, që monitoroi situatën tha se plotësimi i kësaj të drejte që erdhi vetëm pas bërjes publike të shkeljes, ishte i pamjaftueshëm.
“E vetmja që mori zgjidhje më së fundi ishte garantimi i një dite pushimi në javë, që sigurisht është e pamjaftueshme për të përmirësuar situatën e tyre në punë,”- tha Çota. Ai shtoi se LRIR është duke lobuar për të drejtat e punonjësve të këtij sektori, ndërsa shtoi se kërkohej “monitorim dhe më shumë vëmendje për këtë sektor që hyn ndër punët me vështirësi të lartë dhe kërkon kushte normale pune”.
Edison Hoxha, ekspert i Qendrës për të Drejtat në Punë, ra dakord se sektori kishte nevojë për kontrolle më të shpeshta dhe masa ndëshkuese ndaj abuzuesve.
“Ky sektor duhet mbajtur në monitorim të vazhdueshëm sa i përket kushteve dhe pagave. Njëkohësisht me këto kategori duhet të organizohen fushata informuese dhe sensibilizuese dhe gjithashtu duhet të nxitet ngritja e këshillave të sigurisë dhe shëndetit në punë,” përfundoi Hoxha./BIRN
