Gjykata Kushtetuese merr vendimin për punësimin e detyruar për mjekët e rinj

Gjykata Kushtetuese ka dhënë ditën e sotme vendimin lidhur me udhëzimin e qeverisë për punësimin e detyruar të mjekëve të rinj të dalë nga Fakulteti i Mjekësisë për një periudhë disa-vjeçare. Vendimi i plotë: Vendim nr. 1 datë 25.01.2024 (V-1/24) Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë, e përbërë nga: Holta Zaçaj, Kryetare, Marsida Xhaferllari, Fiona Papajorgji, Elsa Toska, Sonila Bejtja, Sandër Beci, Ilir Toska, Genti Ibrahimi, Marjana Semini, anëtarë, me sekretare Enina Kotoni, në datën 21.12.2023 mori në shqyrtim në seancë plenare publike çështjen nr. 1 (Nj) 2023 të Regjistrit Themeltar, që u përket: KËRKUES: NJË GRUP DEPUTETËSH TË KUVENDIT TË REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË (JO MË PAK SE NJË E PESTA E DEPUTETËVE), përfaqësuar nga avokatët Semir Sali dhe Esmeralda Maillard (Ndoci), me autorizim. NJË GRUP STUDENTËSH TË FAKULTETIT TË MJEKËSISË TË UNIVERSITETIT TË MJEKËSISË TIRANË, përfaqësuar nga avokatët Semir Sali dhe Esmeralda Maillard, me prokurë të posaçme. SUBJEKTE TË INTERESUARA: KUVENDI I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË, përfaqësuar nga Mimoza Arbi dhe Gazmend Bici, me autorizim. KËSHILLI I MINISTRAVE, përfaqësuar nga Herald Jonuzaj, Voltisa Koçi dhe avokatja e shtetit Irma Qosja, me autorizim. OBJEKTI: Shfuqizimi i nenit 4, pikat 1, shkronja “c”, 2, shkronja “b”, 3, shkronja “b” dhe nenit 5, fjalia e parë, të ligjit nr. 60/2023, datë 21.07.2023 “Për trajtimin e veçantë të studentëve që ndjekin programin e integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë”, si të papajtueshëm me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë Pezullimi i zbatimit të ligjit nr. 60/2023, datë 21.07.2023 “Për trajtimin e veçantë të studentëve që ndjekin programin e integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë”, deri në hyrjen në fuqi të vendimit të Gjykatës Kushtetuese. BAZA LIGJORE: Nenet 4, 17, 18, 26, 49, 57, 131, pika 1, shkronjat “a” dhe “f” dhe 134, pika 1, shkronjat “c” dhe “i”, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë (Kushtetuta); nenet 4 dhe 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ) dhe neni 2 i Protokollit nr. 1 të saj; ligji nr. 8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar (ligji nr. 8577/2000). GJYKATA KUSHTETUESE, pasi dëgjoi relatoren e çështjes Marjana Semini, mori në shqyrtim parashtrimet me shkrim të kërkuesve, që kanë kërkuar pranimin e kërkesës, prapësimet me shkrim të subjekteve të interesuara, Kuvendit të Republikës së Shqipërisë (Kuvendi) dhe Këshillit të Ministrave, që kanë kërkuar rrëzimin e kërkesës, mendimet me shkrim të Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi (Komisioneri) dhe të Universitetit të Mjekësisë Tiranë (UMT), si dhe diskutoi çështjen në tërësi, V Ë R E N: I Rrethanat e çështjes 1. Në datën 21.07.2023 Kuvendi, në bazë të propozimit të Këshillit të Ministrave dhe në zbatim të procedurës së përshpejtuar parlamentare, ka miratuar ligjin nr. 60/2023 “Për trajtimin e veçantë të studentëve që ndjekin programin e integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë” (ligji nr. 60/2023). Ky ligj është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 123, datë 16.08.2023 dhe ka hyrë në fuqi 15 ditë pas botimit të tij. 2. Duke pasur si qëllim ruajtjen e burimeve njerëzore, profesionistëve shëndetësorë në vend, por edhe rritjen e interesit të tyre për të punuar në sektorin shëndetësor publik si pjesë e rritjes së investimeve në shëndetësi, ligji nr. 60/2023 ka parashikuar një mekanizëm përmes të cilit, studentëve që ndjekin programin e integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë u ofrohet një trajtim i veçantë, i cili në kuptim të nenit 3, pika 1, të ligjit, përfshin punësimin me prioritet të tyre pas përfundimit të studimeve, si dhe të drejtën për të përfituar nga programet sociale të strehimit. 3. Ky trajtim përfitohet si nga kandidati që pranohet rishtazi në programin e integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë, ashtu edhe nga studenti i vitit të dytë deri në vitin e katërt akademik dhe nga studenti i vitit të pestë ose të gjashtë (student i ndërmjetëm) në këtë program, kur pranon të nënshkruajë marrëveshje me ministrinë përgjegjëse për arsimin, ministrinë përgjegjëse për shëndetësinë dhe institucionin e arsimit të lartë publik. Sipas marrëveshjes, studenti duhet të punojë në profesionin e mjekut pas përfundimit të studimeve për, respektivisht, jo më pak se pesë vjet, tre vjet dhe dy vjet në institucionet shëndetësore në Republikën e Shqipërisë, si dhe pranon kalimin zyrtarisht të diplomës përkatëse të arsimit të lartë nga institucioni publik i arsimit të lartë, ku ka përfunduar studimet, në institucionin shëndetësor ku punësohet deri në “shlyerjen e detyrimeve për punësim” sipas afatit, përkatësisht pesë, tre dhe dyvjeçar, me të drejtën që pas përmbushjes së detyrimit të punësimit të tërheqë diplomën universitare (neni 4, pika 1, shkronja “c”, pika 2, shkronja “b”, pika 3, shkronja “b”, i ligjit nr. 60/2023). Ndërkohë, studenti që nuk pranon të nënshkruajë marrëveshjen sipas përcaktimeve të pikave 2 dhe 3 të nenit 4, paguan vlerën e plotë të kostos së studimeve (neni 5 i ligjit nr. 60/2023). 4. Për zbatimin e këtyre masave janë miratuar disa akte nënligjore, përkatësisht vendimi nr. 527, datë 07.09.2023 i Këshillit të Ministrave për përcaktimin e metodologjisë së kostos së studimeve për programin e integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë; vendimi qarkullues nr. 109, datë 06.10.2023 i Senatit Akademik të UMT-së dhe vendimi nr. 62, datë 09.10.2023 i Bordit të Administrimit të UMT-së për miratimin e kostos së studimit të programit të integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në UMT. Sipas këtyre akteve rezulton se kostoja e studimit të programit të integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” është 248,975 (dyqind e dyzet e tetë mijë e nëntëqind e shtatëdhjetë e pesë) lekë për student. 5. Në datën 19.10.2023 një grup deputetësh të Kuvendit, në cilësinë e subjektit kushtetues jo më pak se një e pesta e deputetëve (kërkuesi), i është drejtuar Gjykatës Kushtetuese (Gjykata) me kërkesë me objekt shfuqizimin e nenit 4, pikat 1, shkronja “c”, 2, shkronja “b”, 3, shkronja “b” dhe nenit 5, fjalia e parë, të ligjit nr. 60/2023, si dhe pezullimin e zbatimit të tij deri në hyrjen në fuqi të vendimit përfundimtar të Gjykatës. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë 6. Në datën 20.10.2023 një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë në UMT, konkretisht shtetasit Anxhela Gjini, Alesia Cara, Diora Hoxha, Argisa Troka, Xhesika Xhebexhiu, Juri Taullau, Sindy Allamani, Isabela Tabaku, Dea Guri, Natali Bliu, Joel Plaku, Mikel Seferi, Reant Kullaj, Brunelio Fejzulla, Viki Zaçlli, Rei Haluli, Feruze Agalliu, Oresti Çaça, Marjo Rabiaj, Paulo Qesargjoni, Endi Muçi, Arbëri Shehu, Samuel Dërka, Thimi Shkarpa, Kristina Çelanji, Athina Prifti, Almira Tota, Zino Veleshnja, Erdi Podo, Anxhela Miraka, Gani Krrashi, Klevi Gugallja, Flavio Elezi, Ledion Mane, Eugen Lazaj, Igli Hoxhaj, Arlind Kasëmi (kërkuesi ose një grup studentësh), i janë drejtuar Gjykatës me ankim kushtetues individual me të njëjtin objekt. 7. Me vendimet e datës 08.11.2023 kolegjet e Gjykatës kanë vendosur kalimin e këtyre çështjeve për shqyrtim në seancë plenare publike. Po kështu, duke pasur parasysh natyrën e pretendimeve të parashtruara në kërkesë, si dhe të drejtat kushtetuese të përfshira në këtë çështje, është vlerësuar marrja e mendimit me shkrim nga Komisioneri dhe UMT-ja. 8. Në zbatim të nenit 19, pika 2, të Rregullores për Procedurat Gjyqësore të Gjykatës Kushtetuese, nenit 1, pika 2, të ligjit nr. 8577/2000 dhe nenit 57 të Kodit të Procedurës Civile, Mbledhja e Gjyqtarëve, me vendimin e datës 14.11.2023, ka vendosur bashkimin e çështjeve në një çështje të vetme. Me vendim të po kësaj date, Mbledhja e Gjyqtarëve ka vendosur edhe pezullimin e zbatimit të ligjit nr. 60/2023, deri në hyrjen në fuqi të vendimit përfundimtar të Gjykatës. II Pretendimet në Gjykatën Kushtetuese 9. Kërkuesit kanë pretenduar se dispozitat ligjore të kundërshtuara cenojnë: 9.1. Parimin e sigurisë juridike, të garantuar nga neni 4 i Kushtetutës, pasi studentët që ndjekin programin e integruar të ciklit të dytë në Fakultetin e Mjekësisë në UMT cenohen si pasojë e detyrimeve të parashikuara në dispozitat e kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023, pasi me nënshkrimin e marrëveshjes kërkohet kalimi zyrtarisht i diplomës përkatëse nga institucioni publik i arsimit të lartë në institucionin shëndetësor, ku studentët e diplomuar punësohen deri në shlyerjen e detyrimeve për punësim sipas afateve përkatëse, ndërkohë që ata që nuk pranojnë të lidhin marrëveshjen, kanë detyrimin të paguajnë vlerën e plotë të kostos së studimeve. Studentët e ndërmjetëm kanë pritshmëri për mosrritjen në mënyrë eksponenciale të tarifës së studimit. Të njëjtën pritshmëri kanë edhe studentët me mesatare mbi notën 6 për të përfituar nga tarifa e përgjysmuar e shkollimit. Dispozitat e kundërshtuara Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë kanë sjellë një përkeqësim serioz të situatës ligjore të studentëve që dëshirojnë të ruajnë status quo-në. Studentët, sidomos ata që ndjekin vitet e ndërmjetme, i kanë bërë përllogaritjet mbi bazën e kostos së plotë të studimeve, si dhe mundësive të tyre ekonomike për të përballuar pagesën e tarifës përkatëse çdo vit para se të fillonin studimet. Ndryshimi i papritur i tarifës, duke e pesëfishuar ose dhjetëfishuar atë, cenon edhe parimin e parashikueshmërisë së ligjit. Përkeqësimi i situatës ekonomike e juridike të studentëve që nuk dëshirojnë të lidhin marrëveshje nuk i shërben interesit publik, pasi sigurimi i shërbimit shëndetësor nuk do të arrihet nga pagesa e vlerës së plotë të kostos së studimeve për këta studentë, por do të shkojë në zëra të ndryshëm të buxhetit. Po kështu, nuk i shërben interesit publik as kufizimi i tërheqjes së diplomës. 9.2. Të drejtën për punë dhe atë për arsimim, të garantuara nga nenet 49 dhe 57 të Kushtetutës, në kundërshtim me kriteret e nenit 17 të Kushtetutës, pasi: 9.2.1. Përveç kriterit të kufizimit me ligj nuk përmbushet asnjë nga kriteret e tjera kushtetuese që lejojnë kufizimin. Ai nuk i përgjigjet as interesit publik, as objektivave të vetë ligjit nr. 60/2023 dhe masat e përdorura janë më të ashpra se sa duhet për të arritur objektivin e kërkuar. Studentëve që refuzojnë të lidhin marrëveshje u cenohet e drejta për arsimim dhe të drejtat e tjera të fituara. Ligjvënësi nuk jep asnjë arsye logjike se përse studentët që duan të ruajnë status quo-në duhet të paguajnë koston e plotë të studimit, e cila përbën një sanksion ekonomik, duke rrezikuar uljen e numrit të studentëve që ndjekin programin “Mjekësi e përgjithshme” në institucionet publike të arsimit të lartë, në favor të institucioneve private të arsimit të lartë. Ligjvënësi ka rritur tarifën e studimeve deri në koston e plotë të tyre pa një qëllim legjitim. 9.2.2. Kufizimi nuk është në përpjesëtim të drejtë me gjendjen që e ka diktuar, duke cenuar parimin e proporcionalitetit. Objektivi i ligjvënësit nuk është mjaftueshmërisht i rëndësishëm për të justifikuar kufizimin e së drejtës. Parashikimi i nenit 5 të ligjit nuk i përgjigjet objektivit kryesor të tij, që ka të bëjë me sigurimin e stafit mjekësor në periudhë afatgjatë. Nuk ekziston një situatë emergjente dhe nuk ka ulje të numrit të mjekëve në raport me popullsinë. Mjetet e përdorura nuk janë të domosdoshme, që do të thotë se synimi mund të arrihej me mjete të tjera dhe stimuj të tjerë ekonomikë ose socialë, pa cenuar të drejtat themelore të studentëve. Garantimi i shërbimit mjekësor nuk ka asnjë Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë lidhje me pagimin e vlerës së plotë të kostos së studimeve, ndaj ndërhyrja nuk është e përshtatshme për realizimin e qëllimit të synuar dhe nuk e ndikon atë. Sanksioni ekonomik i vendosur në nenin 5 të ligjit nr. 60/2023 i detyron studentët në gjendje të vështirë ekonomike që të pranojnë të lidhin marrëveshjen ose ndëshkon studentët që nuk pranojnë ta nënshkruajnë atë, duke rritur në mënyrë eksponenciale tarifën e studimit. Masat nuk janë të lidhura në mënyrë të arsyeshme me objektivin, janë arbitrare, të padrejta dhe të bazuara mbi vlerësime alogjike. 9.2.3. Edhe masa e mbajtjes së diplomës për të mundësuar zbatimin e ligjit është e pajustifikueshme, pasi shteti i ka të gjitha mjetet ligjore për të garantuar zbatimin e marrëveshjes së nënshkruar me studentët. E drejta e çdo studenti për të përfituar diplomën pas përfundimit të studimeve është e drejtë themelore që nuk mund dhe nuk duhet të lidhet me suksesin e zbatimit të marrëveshjes, e cila përbën barrë të ligjvënësit dhe është e patransferueshme te individi. 9.3. Parimin e barazisë përpara ligjit dhe mosdiskriminimit, të garantuar nga neni 18 i Kushtetutës, pasi duke rritur në mënyrë eksponenciale tarifën e studimit për studentët që zgjedhin të mos nënshkruajnë marrëveshjen, neni 5 i ligjit nr. 60/2023 diskriminon indirekt studentët që nuk janë në gjendje ekonomike të paguajnë këtë vlerë, duke i vënë para dy mundësive që bien ndesh me vullnetin e tyre, pra të lidhin marrëveshje ose të ndërpresin studimet. Ky nen do të japë pasoja të papranueshme për sa i përket garancisë së nenit 18 të Kushtetutës për mbrojtjen nga diskriminimi për shkak të gjendjes ekonomike, pasi studentët në gjendje të vështirë ekonomike do të jenë të detyruar të lidhin marrëveshje për të pranuar (de facto) punë të detyruar, ndërkohë që kolegët e tyre do të mund të “shpëtojnë” duke paguar tarifë më të lartë shkollimi. Ligji parashikon diskriminimin pozitiv për studentët që pranojnë të lidhin marrëveshje sipas nenit 4 të tij, ndërkohë që e kundërta ndodh për ata që nuk pranojnë nënshkrimin e saj. Ai diskriminon edhe studentët që përfitojnë aktualisht ulje të tarifës së studimeve për shkak të notave të larta, sikurse studentët që ndjekin studimet në institucionet e arsimit të lartë publik, në raport me ata në institucionet e arsimit të lartë jopublik, të cilët nuk përfshihen në fushën e zbatimit të këtij ligji. 9.4. Të drejtën për të mos iu nënshtruar punës së detyruar, të garantuar nga nenet 26 dhe 49 të Kushtetutës dhe neni 4, pika 2, i KEDNJ-së, pasi vënia para zgjedhjes për Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë nënshkrimin e marrëveshjes, sipas nenit 4 të ligjit nr. 60/2023, e studentëve që dëshirojnë të ruajnë status quo-në dhe nuk janë ofruar vullnetarisht për nënshkrimin e saj, ose në të kundërt duhet të përballen me vlerën e plotë të kostos së studimeve sipas nenit 5 të tij, përbën kërcënim për dënim të çdo lloji për ta. Ky është një rast par exellence ku kjo kategori studentësh detyrohet me anë të mjeteve ekonomike për të kryer punë të detyruar kundër vullnetit. Edhe për studentët që nënshkruajnë marrëveshje barra është e shpërpjesëtuar, pasi ata kanë detyrimin për të punuar 2 deri në 5 vjet, në varësi të vitit akademik që ndjekin në momentin e nënshkrimit të saj. 10. Subjekti i interesuar, Kuvendi, ka prapësuar si vijon: 10.1. Pretendimi për cenimin e parimit të sigurisë juridike është i pabazuar. Ligji nr. 60/2023 respekton vullnetin e lirë të çdo kandidati ose studenti për të vendosur nëse do të përfitojë nga të drejtat e përcaktuara në këtë ligj me nënshkrimin e marrëveshjes apo do të përballojë tarifën e studimeve deri në nivelin e kostos së tyre. E drejta e fituar nga studentët e ndërmjetëm që ndjekin programin e integruar të ciklit të dytë nuk cenohet, pasi tarifat e reja u referohen viteve të ardhshme akademike dhe nuk kanë efekte prapavepruese. Kjo kategori studentësh do të përfshihet si pjesë e zbatimit të ligjit për plotësimin e nevojave për mjekë, me qëllim mbulimin me shërbim shëndetësor sa më cilësor për qytetarët. Dispozitat e kundërshtuara nuk parashikojnë ndryshim të rregullave gjatë procesit akademik, por ndryshimet janë për të ardhmen, duke mos cenuar të drejtat e fituara me nisjen e vitit akademik për secilën kategori. 10.2. Pretendimi për cenimin e së drejtës për punë dhe atë për arsimim, të garantuara nga nenet 49 dhe 57 të Kushtetutës, në kundërshtim me kriteret e nenit 17 të Kushtetutës, është i pabazuar, pasi: 10.2.1. Parashikimet e nenit 55, pika 1 dhe nenit 59, pika 1, shkronja “c”, të Kushtetutës janë të lidhura me një të drejtë të rëndësishme dhe themelore të parashikuar në nenin 21 të saj, që është e drejta e jetës. Kujdesi shëndetësor i lidhur me këtë të drejtë nuk është risi e sjellë nga Kushtetuta aktuale, por ka rrënjë të thella në traditën tonë juridike, duke filluar me vendimin nr. 103, datë 15.04.1938 të Mbledhjes së Përgjithshme të Këshillit të Shtetit, e duke vijuar me statutin e vitit 1946 dhe Kushtetutën e vitit 1976. Ligji plotëson kriteret e nenit 17 të Kushtetutës, pasi e drejta për kujdes shëndetësor synon mbrojtjen e së drejtës së Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë jetës, për rrjedhojë shteti ka interes publik që të ndërhyjë në këtë aspekt, pasi ekziston një nevojë mjaft e lartë për të garantuar plotësimin e shërbimeve të shëndetit publik me burime njerëzore. Qëllimi i ligjvënësit gjatë hartimit dhe miratimit të ligjit nr. 60/2023 ka qenë sigurimi i një raporti të drejtë midis kufizimit të vendosur dhe interesit publik. 10.2.2. Për sa i përket kriterit të proporcionalitetit, interesi publik në garantimin e shërbimit mjekësor për popullsinë mbizotëron ndaj pritshmërisë së studentëve, që janë në ndjekje e sipër të programit të studimit në mjekësi, për të vijuar edhe kohën e mbetur të studimit me të njëjtin trajtim dhe kushte që kanë pasur deri më tani. Kjo pritshmëri nuk mund të ketë prioritet ndaj interesit të përgjithshëm për sigurimin e shërbimit shëndetësor në tërësi. 10.2.3. Dispozitat e kundërshtuara ndjekin një qëllim të ligjshëm. Kërkuesit nuk i referohen ndonjë dispozite konkrete të Kushtetutës për cenimin e thelbit të të drejtave dhe lirive apo përcaktimeve të KEDNJ-së ose për tejkalim të kufizimeve të parashikuara nga kjo e fundit. Asnjërës prej kategorive të studentëve nuk i mohohet e drejta për arsimim, përkundrazi ata ftohen për të përfituar nga trajtimi i veçantë që përbën edhe vetë qëllimin e ligjit. Alternativat që paraqet ligji kanë të bëjnë me të drejtën e studentit për të zgjedhur nëse dëshiron të përfitojë lehtësitë që krijohen me nënshkrimin e marrëveshjes për të punuar në profesionin e mjekut pas përfundimit të studimeve në institucionet shëndetësore në vend. Dispozitat e ligjit janë hartuar në përputhje me nevojat e diktuara në vend. Shteti garanton arsimin e studentëve në fushën e mjekësisë sipas parashikimeve ligjore, duke mbuluar edhe një pjesë të kostove përkatëse. Ligji garanton punësimin e mjekëve të diplomuar dhe nuk ka cenim në thelbin e së drejtës për punë dhe as tejkalim të kufizimeve të parashikuara në KEDNJ. 10.3. Pretendimi për cenimin e parimit të barazisë përpara ligjit dhe mosdiskriminimit është i pabazuar, pasi përmes dispozitave të kundërshtuara ligjvënësi ka ofruar mundësi të ndryshme zgjedhjeje për të gjithë studentët e arsimit të lartë në mjekësi. Në kundërshtim me sa pretendojnë kërkuesit, secili nga studentët është i lirë të zgjedhë lirisht atë mundësi që i përshtatet më mirë, sipas preferencave të tij. Ofrimi i alternativave për të zgjedhur dhe zgjedhja që do të bëjë çdo student nuk përbën diskriminim. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë 10.4. Pretendimi për cenimin e së drejtës për të mos iu nënshtruar punës së detyruar është i pabazuar, pasi nuk bëhet fjalë për “punë të detyruar”, në kuptim të nenit 26 të Kushtetutës dhe nenit 4, pika 2, të KEDNJ-së. Dispozitat e kundërshtuara garantojnë të drejtën e çdo individi për të zgjedhur lirisht profesionin që dëshiron, në përputhje me parashikimet e legjislacionit në fuqi. Parashikimet e neneve 4 dhe 5 të ligjit nr. 60/2023 përbëjnë kufizim të përligjur, i cili u përgjigjet nevojave dhe interesit të lartë publik për garantimin e ofrimit të shërbimit shëndetësor, si një nga të drejtat themelore të njeriut të përcaktuara në nenet 55 dhe 59 të Kushtetutës. “Punësim” konsiderohet edhe periudha e specializimit afatgjatë, pavarësisht llojit të kuotës së fituar, ku një pjesë e studentëve, përveçse kryejnë specializimin në strukturat shëndetësore përkatëse, duke kontribuar në zhvillimin e tyre profesional, përmbushin edhe detyrimin si periudhë punësimi në Shqipëri. 11. Subjekti i interesuar, Këshilli i Ministrave, ka prapësuar si vijon: A) Për legjitimimin 11.1. Grupi i studentëve të Fakultetit të Mjekësisë në UMT nuk legjitimohet, pasi nuk ka shteruar mjetet juridike efektive në dispozicion, në kuptim të nenit 131, pika 1, shkronja “f”, të Kushtetutës dhe ligjit nr. 8577/2000. Ky kërkues duhet t’i ngrejë pretendimet në të gjitha shkallët e juridiksionit të zakonshëm, duke iu dhënë mundësi gjykatave të zakonshme që të vlerësojnë nëse dispozitat e kundërshtuara paraqesin probleme kushtetutshmërie, duke referuar më pas çështjen në Gjykatë përmes gjykimit incidental. B) Për themelin e kërkesës 11.2. Pretendimi për cenimin e parimit të sigurisë juridike nuk gjen mbështetje në parashikimet kushtetuese. Ai është i paqartë, pasi mungon parashtrimi i argumenteve për sa i përket përkeqësimit serioz të së drejtës për arsimim dhe punë prej ligjit objekt shqyrtimi, që ka sjellë pasoja që bien ndesh me vetë qëllimin e ligjvënësit, e deformojnë atë ose që dëmtojnë efektivitetin e tyre. Pandemia botërore COVID-19 ka gjeneruar efekte negative, ndaj politikat për rimëkëmbje duhet të rimodelohen. Ligji nr. 60/2023 është hartuar në përputhje me strategjitë kryesore në vend, e konkretisht me qëllimet e politikave në fushat e arsimit, shëndetësisë dhe punësimit sipas Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2022-2023, Strategjisë Kombëtare të Arsimit 2021-2026, Strategjisë Kombëtare të Shëndetësisë 2021-2030, të miratuara me VKM. Tarifa e studimeve, e cila ka qenë Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë rreth 45,000 lekë/vit, me llogaritjen sipas metodologjisë së re bëhet rreth 240,000 lekë/vit, vlerë që i përgjigjet kostos së një studenti të Fakultetit të Mjekësisë në buxhetin e shtetit. Ligji është mbështetës për studentët e Fakultetit të Mjekësisë, pasi me nënshkrimin e marrëveshjes ata mund të përfitojnë nga e drejta për të mos paguar detyrimet financiare që lidhen me pagimin e tarifës së studimeve përgjatë viteve që do të ndjekin programin e studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme”, si edhe lehtësi të tjera. Parashikimet ligjore të kundërshtuara respektojnë vullnetin e lirë të studentit për të vendosur vetë nëse do të përfitojë nga të drejtat e përcaktuara në këtë ligj me nënshkrimin e marrëveshjes ose në të kundërt të përballojë tarifën e studimeve deri në nivelin e kostos së tyre. Interesi publik në garantimin e shërbimit mjekësor për popullsinë mbizotëron ndaj pritshmërisë së kërkuesve. Kjo pritshmëri nuk mund të ketë prioritet ndaj interesit të përgjithshëm për sigurimin e jetës dhe shërbimit shëndetësor në tërësi. 11.3. Pretendimi për cenimin e së drejtës për punë dhe atë për arsimim, të garantuara nga nenet 49 dhe 57 të Kushtetutës, në kundërshtim me kriteret e nenit 17 të Kushtetutës, është i pabazuar, pasi: 11.3.1. Ligji nr. 60/2023 ndihmon në mbajtjen e talentit vendas në sistemin shëndetësor shqiptar, duke parandaluar largimin e tij jashtë shtetit. E drejta për arsimim nuk është mohuar, por është e ndërthurur me detyrime specifike të përkohshme për të mbështetur nevojat në shëndetësi. Dispozitat e kundërshtuara nuk cenojnë thelbin e së drejtës për arsimim, pasi çdo subjekt i tyre ka të drejtën e zgjedhjes nëse dëshiron të përfitojë nga lehtësitë që krijohen me nënshkrimin e marrëveshjes apo në të kundërt t’u përgjigjet detyrimeve që lindin për pagesën e tarifave të studimit. Përmes këtyre dispozitave synohet punësim sa më i shpejtë i studentëve të mjekësisë, duke detyruar institucionet punëdhënëse për respektimin e këtij parashikimi ligjor, i cili në rast mosrespektimi brenda një viti nga momenti i lindjes së të drejtës për punësim për studentët konsiderohet i përmbushur. 11.3.2. Nuk ka cenim të së drejtës së fituar edhe nga studentët e ndërmjetëm, sepse tarifat në rast mosnënshkrimi të marrëveshjes u referohen viteve të ardhshme akademike dhe nuk kanë efekte prapavepruese. Në thelb, dispozitat ligjore kundërshtohen për shkak të vendosjes së një sanksioni të rëndë monetar, që lidhet me aktet nënligjore që kanë përcaktuar vlerën e kostos së studimeve, të cilat mund të bëhen objekt shqyrtimi në gjykatat e juridiksionit të zakonshëm dhe jo në këtë Gjykatë. Ligji Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë nr. 60/2023 ka efekt të përkohshëm, pasi i shtrin efektet e tij për periudhën nga viti akademik 2023-2024 deri në vitin akademik 2027-2028. Nga shteti janë marrë edhe masa të tjera në drejtim të kujdesit shëndetësor, por pavarësisht politikave të zbatuara ka nevojë imediate për të adresuar në mënyrë shteruese fenomenin e largimit të mjekëve nga sistemi dhe nga vendi. 11.3.3. Janë respektuar kriteret e kufizimeve të parashikuara në nenin 17 të Kushtetutës, pasi ndërhyrja është kryer përmes një ligji të miratuar nga Kuvendi, për interes publik, duke vendosur edhe detyrimet përkatëse. Dispozitat e kundërshtuara synojnë një balancim midis interesave të studentëve dhe atyre të shëndetësisë publike. Interesi publik në garantimin e shërbimit mjekësor për popullsinë mbizotëron ndaj pritshmërisë së kërkuesve, e cila nuk mund të ketë prioritet. 11.4. Pretendimi për cenimin e parimit të barazisë para ligjit dhe mosdiskriminimit është i pabazuar, pasi ligjvënësi ka synuar mbrojtjen e interesit më të lartë publik për të garantuar plotësimin e nevojave për burimeve njerëzore në institucionet shëndetësore. Ligji është në harmoni me parashikimin e nenit 6 të ligjit nr. 10221, datë 04.02.2010 “Për mbrojtjen nga diskriminimi”, të ndryshuar (ligji nr. 10221/2010) dhe në rastin konkret legjitimohet trajtimi ndryshe i përligjur. Dispozitat e kundërshtuara nuk janë diskriminuese, pasi profesioni i mjekut është i domosdoshëm për interesin publik, që është shëndeti i popullatës. Ato përcaktojnë në mënyrë transparente kriteret që duhen të përmbushen për të përfituar nga trajtimi i veçantë dhe ky përcaktim është detyrim i përgjithshëm, që nuk bazohet në kritere ekonomike, por në përgjegjësinë ndaj sistemit shëndetësor dhe arsimit mjekësor në vend. Parashikimet ligjore nuk synojnë të diskriminojnë ata studentë që nuk janë në gjendje ekonomike për të paguar, por përcaktojnë një detyrim që është i lidhur me të ardhurat akademike dhe profesionale pas përfundimit të studimeve. Dispozitat e kundërshtuara nuk sjellin trajtim të diferencuar, por parashikojnë kritere objektive që aplikohen njëlloj për të gjithë studentët, të cilët kanë ende lirinë për të zgjedhur institucionin e tyre të studimit, ndërkohë që ata që nuk dëshirojnë të pranojnë trajtim të veçantë, nuk janë të detyruar të studiojnë në institucione publike. Po kështu, ligji nr. 60/2023 nuk parashikon diskriminim ndaj studentëve të institucioneve jopublike, pasi ai vepron brenda një fushe kompetence të caktuar dhe në kontekstin e nevojave specifike të arsimit publik. Ai mbron dhe krijon kushtet për të realizuar interesin më të lartë publik, duke vepruar me mjetet dhe Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë mekanizmat e duhur ligjorë, në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar. Ka edhe ligje apo akte nënligjore të tjera me natyrë të tillë, ashtu si edhe në shtete të tjera gjejmë parashikime të ngjashme në legjislacionet e brendshme. 11.5. I pabazuar është edhe pretendimi për cenimin e së drejtës për të mos iu nënshtruar punës së detyruar, pasi dispozitat e kundërshtuara nuk përmbushin asnjë nga kushtet e vendosura nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ) për të kualifikuar si punë të detyruar punësimin e studentëve që pranojnë të nënshkruajnë marrëveshjen e parashikuar në nenin 4 të ligjit nr. 60/2023. Këto parashikime nuk janë nuk janë të padrejta, pasi nuk lidhen as me ndonjë ndëshkim, as me ndonjë karakteristikë personale të studentëve. Ato nuk përbëjnë detyrim shtypës dhe nuk krijojnë asnjë raport të padrejtë me aftësitë dhe mundësitë e studentëve. Plotësimi i kushteve ligjore nuk ka karakter ndëshkimor, por sjell mbështetje financiare për ata që regjistrohen ose ndjekin programin e integruar të ciklit të dytë në mjekësi, duke mos rënduar pozitën e tyre ekonomike. Ligji është i orientuar drejt mbështetjes së interesave publikë në shëndetësi, duke siguruar një numër të mjaftueshëm të mjekëve të trajnuar për shërbimin e qytetarëve. Dispozitat ligjore u japin studentëve lirinë për zgjedhjen e kushteve për trajtimin e veçantë dhe detyrimin e punësimit pas përfundimit të studimeve në një mënyrë që respekton lirinë dhe vullnetin e individit. III Procesi në gjykimin kushtetues A. Për vijimin e masës së pezullimit 12. Kërkuesit kanë kërkuar edhe pezullimin e zbatimit të dispozitave të kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023 deri në dhënien e vendimit përfundimtar nga Gjykata, duke pretenduar se rreziku që studentët të kryejnë një zgjedhje të detyruar për shkaqe që lidhen me gjendjen ekonomike dhe kundër vullnetit të tyre është real dhe pasojat negative që rrjedhin nëse ligji zbatohet janë serioze dhe të pakthyeshme për studentët që dëshirojnë të ruajnë status quo-në. 13. Me vendimin e datës 14.11.2023, Mbledhja e Gjyqtarëve, pasi mori në shqyrtim kërkesën, në përputhje me parashikimet e nenit 45 të ligjit nr. 8577/2000, ka vendosur pranimin e saj, duke pezulluar zbatimin e dispozitave të kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023 deri në hyrjen në fuqi të vendimit përfundimtar të Gjykatës. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë 14. Subjekti i interesuar, Këshilli i Ministrave, në prapësimet e datës 11.12.2023 drejtuar Gjykatës, ka kërkuar heqjen e masës së pezullimit, pasi nuk justifikohen kërkesat e nenit 45 të ligjit nr. 8577/2000 dhe kërkuesit nuk kanë paraqitur argumente konkrete dhe reale në lidhje me pasojat aktuale që do të duhej të parandaloheshin dhe rrezikun për pasoja të mundshme që vijnë nga zbatimi i dispozitave të kundërshtuara të tilla që prekin interesat e tyre, çka përbën kriterin thelbësor për pezullimin e zbatimit të aktit të kundërshtuar. 15. Subjekti i interesuar, Kuvendi, në seancën plenare publike të datës 21.12.2023 ka paraqitur kërkesë paraprake për heqjen e masës së pezullimit, pasi ajo nuk justifikon kërkesat e nenit 45 të ligjit nr. 8577/2000. Sipas tij, kërkuesit nuk kanë paraqitur argumente konkrete dhe reale në lidhje me menjëhershmërinë dhe pasojat aktuale që do të duhej të parandaloheshin apo rrezikun për pasoja të mundshme që vijnë nga zbatimi i dispozitave të kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023. Po sipas Kuvendit, Gjykata duhet të rivlerësojë nevojën për pezullim, pasi kjo mund të sjellë pasiguri juridike në sektorin e shëndetësisë dhe të arsimit mjekësor, si dhe efekte negative në planifikimin dhe funksionimin e sistemit mjekësor. 16. Neni 45, pika 1, i ligjit nr. 8577/2000 parashikon se Gjykata, kryesisht ose me kërkesë të palës, kur vlerëson se zbatimi i ligjit ose i aktit mund të sjellë pasoja që prekin interesa shtetërorë, shoqërorë ose të individëve, sipas rastit, me vendim të Mbledhjes së Gjyqtarëve ose në seancë plenare urdhëron pezullimin e ligjit ose të aktit. Pezullimi vazhdon derisa vendimi përfundimtar i Gjykatës të hyjë në fuqi. Në kushtet kur pezullimi është një masë e jashtëzakonshme, Gjykata vëren se vendosja e tij lidhet me vlerësimin e pasojave ose efekteve të zbatimit të aktit. Këto pasoja jo vetëm duhet të jenë reale, pra në realizim e sipër, por edhe të rënda, në atë masë që shkojnë tej masës normale të kufizimit, në veçanti në pikëpamje të urgjencës. 17. Bazuar në këtë dispozitë, pasi dëgjoi palët në proces dhe mori në shqyrtim pretendimet e tyre për vijimin e masës së pezullimit, Gjykata, duke pasur parasysh pasojat që mund të vijnë për studentët që ndjekin programin e integruar të ciklit të dytë në Fakultetin e Mjekësisë në UMT nga zbatimi i dispozitave të kundërshtuara, çmoi se ato janë aktuale dhe reale dhe në kuptim të nenit 45 të ligjit nr. 8577/2000 përligjin vijimin e masës së pezullimit të vendosur me vendimin e datës 14.11.2023 të Mbledhjes së Gjyqtarëve. IV Vlerësimi i Gjykatës Kushtetuese B. Për legjitimimin e kërkuesve Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë B.1. Për legjitimimin ratione personae B.1.1. Për legjitimimin e një grupi deputetësh 18. Çështjen e legjitimimit (locus standi) Gjykata e ka vlerësuar si një ndër aspektet kryesore që lidhet me vënien në lëvizje të një procesi kushtetues. Kushtetuta, në nenin 134, pika 1, të saj, ka përcaktuar në mënyrë shteruese rrethin e subjekteve kushtetuese që legjitimohen të vënë në lëvizje juridiksionin kushtetues. 19. Jo më pak se një e pesta e deputetëve të Kuvendit është subjekt i parashikuar në nenin 134, pika 1, shkronja “c”, të Kushtetutës dhe nenin 49, pika 1, të ligjit nr. 8577/2000, të cilat i njohin atij të drejtën për nisjen e kontrollit abstrakt të kushtetutshmërisë së ligjit, në kuptim të nenit 131, pika 1, shkronja “a”, të Kushtetutës. Gjykata ka theksuar se interesi publik i këtyre funksionarëve publikë është i prezumuar, pasi një kërkesë e tyre vë në lëvizje një kontroll abstrakt e objektiv të aktit normativ dhe interesi që kërkohet të mbrohet lidhet me respektimin e parimeve kushtetuese dhe me funksionimin e rregullt të shtetit të së drejtës. Mbrojtja e sistemit normativ dhe parimeve shtetformuese, ndër të tjera, si konstitucionalizmi, shteti i së drejtës, demokracia, dinjiteti njerëzor, barazia sociale, të shpalosura në Kushtetutë, nuk është e kushtëzuar nga një interes subjektiv konkret. Në këtë kuptim, Gjykata pohon se qëllimi i kontrollit të kushtetutshmërisë së ligjeve është njëkohësisht edhe parandalimi i pasojave negative që mund të vijnë nga zbatimi i tyre (shih vendimet nr. 35, datë 15.06.2023; nr. 18, datë 07.07.2022; nr. 55, datë 27.07.2016 të Gjykatës Kushtetuese). 20. Në këndvështrim të sa më sipër, Gjykata vëren se kërkuesi, një grup prej 30 deputetësh të Kuvendit, në cilësinë e subjektit kushtetues jo më pak se një e pesta e deputetëve, si subjekt i pakushtëzuar nuk ka nevojë të provojë interesin e tij të drejtpërdrejtë për vënien në lëvizje të kontrollit abstrakt të pajtueshmërisë me Kushtetutën të dispozitave të ligjit nr. 60/2023, objekt i kësaj kërkese, për rrjedhojë ai legjitimohet ratione personae. B.1.2. Për legjitimimin e grupit të studentëve 21. Grupi i studentëve të Fakultetit të Mjekësisë, në UMT ka parashtruar se legjitimohet ratione personae, pasi është bartës i të drejtave kushtetuese dhe ka interes të drejtpërdrejtë për kundërshtimin e dispozitave objekt të kërkesës, pasi këto të fundit cenojnë në mënyrë reale të drejtat e tyre dhe garancitë e mbrojtura nga Kushtetuta. Në lidhje me legjitimimin ratione personae subjektet e interesuara nuk kanë paraqitur asnjë argument. 22. Sipas neneve 131, pika 1, shkronja “f” dhe 134, pikat 1, shkronja “i” dhe 2, të Kushtetutës, si dhe nenit 71 të ligjit nr. 8577/2000, çdo individ, person fizik ose juridik, subjekt i Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë së drejtës private dhe publike, mund të vërë në lëvizje Gjykatën për gjykimin përfundimtar të ankesave kundër çdo akti të pushtetit publik ose vendimi gjyqësor që cenon të drejtat dhe liritë themelore të garantuara në Kushtetutë. Ankimi kushtetues individual, në çdo rast, duhet të plotësojë kriteret e nenit 71/a të ligjit nr. 8577/2000, që lidhen me shterimin e mjeteve juridike efektive, afatin e paraqitjes së kërkesës, pasojat negative të pësuara në mënyrë të drejtpërdrejtë e reale, si dhe mundësinë për rivendosjen e së drejtës së shkelur. Në çështjen në shqyrtim kërkesa drejtuar Gjykatës është nënshkruar individualisht nga 37 kërkues që janë studentë të programit të integruar të studimit të ciklit të dytë “Mjekësi e përgjithshme” në UMT, sipas vërtetimeve përkatëse të lëshuara nga dekani i Fakultetit të Mjekësisë në UMT bashkëlidhur kërkesës. 23. Po sipas Gjykatës, bazuar në nenet 49, pika 3, shkronja “e” dhe 71, pika 2, të ligjit nr. 8577/2000, objekt i ankimit kushtetues individual mund të jetë edhe ligji ose akti normativ. Në këto raste, kërkuesi legjitimohet nëse plotësohen bashkërisht këto kritere: (i) legjitimimi ratione personae, në kuptimin që individi provon se është bartës i së drejtës kushtetuese të pretenduar të cenuar, si dhe provon interesin në lidhje me çështjen, pra cenimin e drejtpërdrejtë dhe real të së drejtës kushtetuese; (ii) shterimi i mjeteve juridike efektive për mbrojtjen e së drejtës kushtetuese të pretenduar të cenuar ose individi provon se akti i kundërshtuar është drejtpërdrejt i zbatueshëm; (iii) legjitimimi ratione temporis, në kuptimin që individi ka paraqitur ankim brenda afatit ligjor 4-mujor nga konstatimi i cenimit; (iv) legjitimimi ratione materiae, në kuptimin që individi provon se pretendimet e ngritura janë të tilla që bëjnë pjesë në juridiksionin kushtetues, pra të drejtat dhe liritë themelore, që pretendohen se janë cenuar, janë të garantuara në Kushtetutë, si dhe shqyrtimi kushtetues i çështjes mund të rivendosë të drejtën kushtetuese të shkelur (shih vendimet nr. 38, datë 12.07.2023; nr. 4, datë 21.02.2022; nr. 31, datë 04.10.2021 të Gjykatës Kushtetuese). 24. Në rastin konkret, Gjykata, bazuar në aktet bashkëlidhur kërkesës, vëren se studentët e Fakultetit të Mjekësisë në UMT nuk janë të organizuar në formën e një organizate në kuptim të nenit 134, pika 1, shkronja “h”, të Kushtetutës, por ata i janë drejtuar Gjykatës si një grupim individësh. Për rrjedhojë, për qëllime të legjitimimit të këtij kërkuesi në kuptim të neneve 131, pika 1, shkronja “f” dhe 134, pika 1, shkronja “i”, të Kushtetutës, në rastin e pretendimeve për papajtueshmëri të ligjit me Kushtetutën, grupi i studentëve duhet të provojë se është viktimë e shkeljes dhe se zbatimi i dispozitave të ligjit të kundërshtuar cenon interesat e tij, duke sjellë pasoja të drejtpërdrejta dhe reale. 25. Sipas GJEDNJ-së, kërkuesit mund të pretendojnë se janë viktima të një shkeljeje nëse janë anëtarë të një grupi në rrezik ose që preken drejtpërdrejt nga legjislacioni. Kërkuesi mund të Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë pretendojë se një ligj shkel të drejtat e tij/saj dhe për rrjedhojë është “viktimë”, sipas kuptimit të nenit 34, nëse atij i kërkohet të modifikojë sjelljen e tij ose rrezikon të procedohet për mosrespektim të ligjit (shih Burden kundër Mbretërisë së Bashkuar (DhM), nr. 13378/05, § 34, ECHR 2008; S.A.S. kundër Francës (DhM), nr.43835/11, datë 01.07.2014, § 57). 26. Gjykata konstaton se dispozitat e kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023 përcaktojnë kriteret për përfitimin e trajtimit të veçantë nëse studentët e Fakultetit të Mjekësisë në UMT pranojnë nënshkrimin e marrëveshjes me pasojë kalimin zyrtarisht të diplomës përkatëse të arsimit të lartë nga institucioni publik i arsimit të lartë, ku studenti ka përfunduar studimet, në institucionin shëndetësor ku punësohet deri në “shlyerjen e detyrimeve për punësim” sipas afatit të përcaktuar. Studentët e Fakultetit të Mjekësisë, të cilët i janë drejtuar Gjykatës me ankim kushtetues, janë subjekte të të drejtave kushtetuese të pretenduara të cenuara për sa kohë që përfshihen në ato kategori që preken në mënyrë të drejtpërdrejtë nga dispozitat e kundërshtuara. Me fillimin e vitit akademik ata janë vënë përballë zgjedhjes mes nënshkrimit të marrëveshjes dhe përfitimit të trajtimit të veçantë apo pagesës së vlerës së plotë të kostos së studimeve. Parashikimet e dispozitave të kundërshtuara i detyrojnë studentët të modifikojnë sjelljen në situatën në të cilën ndodhen, duke u vënë përballë një zgjedhjeje të re, çka ndikon në interesat e tyre, veçanërisht për ata studentë që nuk kanë mundësi ekonomike, duke u detyruar të pranojnë kushtet e vendosura për kalimin e diplomës deri në përfundimin e afatit të detyruar për punësim. Për sa më sipër, Gjykata vlerëson se për sa kohë që këto parashikime ligjore zbatohen në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe reale mbi ta, ata mund të pretendojnë se janë viktima të shkeljes, për rrjedhojë grupi i studentëve legjitimohet ratione personae, në kuptim të neneve 131, pika 1, shkronja “f” dhe 134, pikat 1, shkronja “i” dhe 2, të Kushtetutës, pasi provon interesin e drejtpërdrejtë në çështjen e parashtruar. 27. Për sa i përket kriterit të shterimit të mjeteve juridike efektive, në jurisprudencën e saj Gjykata ka theksuar se në rastet e pretendimeve për papajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën, kërkuesi duhet t`i ketë përdorur të gjitha mjetet juridike në dispozicion për mbrojtjen e së drejtës kushtetuese që cenon ligji i kundërshtuar jo vetëm formalisht, por edhe në kuptimin substancial. Si rregull, ligji zbatohet përmes akteve të organeve publike ose vendimeve gjyqësore, prandaj individi duhet, së pari, t’i kundërshtojë ato para gjykatave kompetente, duke shteruar të gjitha mjetet juridike që parashikon sistemi ynë juridik. Kjo ka rëndësi edhe për të provuar se kërkuesi është prekur personalisht, drejtpërdrejt dhe realisht. Megjithatë, ligji ka parashikuar edhe rastet kur përmbushja e këtij kriteri është e pamundur (legjislacioni nuk parashikon mjete juridike ose ato janë joefektive). Meqenëse mjeti juridik mund të jetë i ndryshëm, në varësi të llojit të Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë ankimit, efektiviteti i tij vlerësohet jo thjesht nga fakti që është parashikuar me ligj, por edhe nga zbatueshmëria e tij. Karakteristika e zbatimit të drejtpërdrejtë të ligjit lidhet me aftësinë që ka ligji i kundërshtuar për të cenuar në mënyrë po të drejtpërdrejtë të drejtën themelore individuale dhe, për këtë arsye, bëhet fjalë për ato raste kur ligji nuk parashikon nxjerrjen e akteve nënligjore të nevojshme për zbatimin e tij. Kjo nënkupton se ligji i shkakton pasojat e tij ndaj të drejtave kushtetuese individuale pa pasur nevojën e detajimit të rregullave shtesë në formën e akteve nënligjore (shih vendimet nr. 4, datë 21.02.2022; nr. 31, datë 04.10.2021 të Gjykatës Kushtetuese). 28. Kërkuesi, grupi i studentëve, ka pretenduar se çdo lloj kundërshtimi gjyqësisht i dispozitave të ligjit nr. 60/2023 do të rezultonte joefektiv, pasi edhe nëse do të investonte gjykatat e juridiksionit të zakonshëm për të kërkuar pezullimin e ligjit nr. 60/2023 dhe dërgimin e tij për gjykim incidental në Gjykatën Kushtetuese, kjo do të rezultonte në humbje kohe, shpërdorim të resurseve gjyqësore, ndërkohë që pranimi i kërkesës për kontroll incidental nuk do të ishte i sigurt. Po kështu, gjykimi në të tria shkallët e gjyqësorit të zakonshëm, qoftë edhe me procedurë të përshpejtuar, do të ishte objektivisht i pamundur të përfundonte brenda këtij viti akademik, çka do të sillte pasoja te studentët e vitit të fundit të Fakultetit të Mjekësisë në UMT. Nga ana tjetër, gjykatat e juridiksionit të zakonshëm nuk mund të pezullojnë ligje dhe akte normative, pasi një prerogativë e tillë i përket vetëm Gjykatës Kushtetuese. 29. Subjekti i interesuar, Këshilli i Ministrave, ka prapësuar se grupi i studentëve të Fakultetit të Mjekësisë në UMT nuk legjitimohet, pasi nuk ka shteruar mjetet juridike efektive në dispozicion, në kuptim të nenit 131, pika 1, shkronja “f”, të Kushtetutës dhe ligjit nr. 8577/2000. Ai duhet t’i ngrejë pretendimet në të gjitha shkallët e juridiksionit të zakonshëm, duke iu dhënë mundësi gjykatave të zakonshme që të vlerësojnë nëse dispozitat e kundërshtuara paraqesin probleme kushtetutshmërie, duke referuar më pas çështjen në Gjykatë përmes gjykimit incidental. 30. Gjykata vlerëson të theksojë, së pari, se paraqitja e kërkesës për nisjen e kontrollit incidental të normës nuk përbën element të domosdoshëm në këndvështrim të përmbushjes së kriterit të shterimit të mjeteve juridike efektive, megjithatë, si një formë jo e drejtpërdrejtë e aksesit në gjykimin kushtetues, palët në procesin gjyqësor, nëse kanë vënë në lëvizje një të tillë, mund të zgjedhin t’i kërkojnë gjykatës së zakonshme që të investojë Gjykatën Kushtetuese (shih vendimin nr. 4, datë 21.02.2022 të Gjykatës Kushtetuese). 31. Në këndvështrim të sa më sipër, Gjykata vëren se dispozitat ligjore të kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023 nuk parashikojnë nxjerrjen e akteve nënligjore të nevojshme për zbatimin e Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë tyre, por ato janë drejtpërdrejt të zbatueshme ndaj kërkuesit, si studentë të Fakultetit të Mjekësisë në UMT, që prej momentit që fillon viti akademik, ku ata vihen përballë zgjedhjes për nënshkrimin e marrëveshjes, në mënyrë që të përfitojnë trajtim të veçantë, ose të pagesës së vlerës së plotë të kostos së studimeve. Këto dispozita janë drejtpërdrejt të zbatueshme nga kërkuesi, grupi i studentëve, duke sjellë pasojat e kundërshtuara kushtetutshmërisht. Në këto kushte, në lidhje me dispozitat ligjore objekt të këtij gjykimi, kërkuesi nuk ka mjete të tjera në dispozicion për të shteruar përveç vënies në lëvizje të kontrollit të pajtueshmërisë së tyre me Kushtetutën, pra paraqitjes së ankimit kushtetues individual për rivendosjen e të drejtave kushtetuese të pretenduara të cenuara. B.2. Për legjitimimin ratione temporis B.2.1. Për legjitimimin ratione temporis të kërkuesit, një grup deputetësh 32. Sipas nenit 50, pika 1, të ligjit nr. 8577/2000, afati për paraqitjen e kërkesës për kontrollin e pajtueshmërisë së ligjit ose të akteve të tjera normative me Kushtetutën është 2 vjet nga hyrja në fuqi e aktit. Ligji nr. 60/2023 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 123, datë 16.08.2023 dhe ka hyrë në fuqi 15 ditë pas botimit të tij, përkatësisht në datën 31.08.2023, kurse kërkesa është paraqitur në Gjykatë dorazi në datën 19.10.2023, pra brenda afatit ligjor. B.2.2. Për legjitimimin ratione temporis të kërkuesit, një grup studentësh 33. Sipas kërkuesit cenimi i të drejtave kushtetuese të studentëve është materializuar në momentin e hyrjes në fuqi të ligjit nr. 60/2023, pra në datën 31.08.2023, ose sipas një interpretimi më të gjerë në vështrim të nenit 4 të ligjit, me fillimin e vitit akademik 2023-2024, pra në datën 02.10.2023. 34. Lidhur me afatin ligjor të paraqitjes së ankimit kushtetues individual, bazuar në nenin 50, pika 4, të ligjit nr. 8577/2000, ai duhet të paraqitet brenda 4 muajve nga konstatimi i cenimit. Gjykata ka vlerësuar se në rastin e këtij lloj ankimi konstatimi i cenimit si rregull nuk përkon me çastin e hyrjes në fuqi të ligjit ose aktit normativ. Në këto raste afati ligjor llogaritet nga çasti kur akti fillon të prodhojë efekte për kërkuesin ose, thënë ndryshe, kur ndaj tij zbatohet ligji ose akti normativ (shih vendimin nr. 31, datë 04.10.2021 të Gjykatës Kushtetuese). 35. Gjykata vëren se ligji nr. 60/2023 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 123, datë 16.08.2023 dhe ka hyrë në fuqi në datën 31.08.2023, pra përpara fillimit të vitit akademik 2023- 2024, që sipas urdhrit të ministrit të Arsimit dhe Sportit është data 02.10.2023, dhe pas testimit të detyruar të pranimit për studentët e vitit të parë, i cili, referuar akteve të këtij gjykimi, është Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë zhvilluar në periudhën 14-23.08.2023. Për rrjedhojë, edhe pse studentët që preken nga ky ligj kategorizohen në dy grupime: studentët në vitin e parë të studimeve dhe; studentët e ndërmjetëm, ligji i kundërshtuar ka filluar të sjellë efekte për të gjithë me fillimin e vitit akademik 2023-2024, që përkon me momentin kur, siç është shprehur Gjykata në analizën e legjitimimit ratione personae, janë vënë përballë zgjedhjes mes nënshkrimit të marrëveshjes dhe përfitimit të trajtimit të veçantë ose pagesës së vlerës së plotë të kostos së studimeve. Duke vlerësuar këtë si momentin nga i cili ka filluar të ecë afati 4-mujor për paraqitjen e ankimit kushtetues individual, Gjykata vlerëson se është përmbushur edhe kriteri i legjitimimit ratione temporis. B.3. Për legjitimimin ratione materiae 36. Gjykata vëren se kërkuesit kanë pretenduar cenimin e disa parimeve dhe të drejtave kushtetuese, më konkretisht të parimit të sigurisë juridike, të garantuar në nenin 4 të Kushtetutës, së drejtës për punë dhe së drejtës për arsimim, të garantuara nga nenet 49 dhe 57 të Kushtetutës, në kundërshtim me kriteret e kufizimit të parashikuara në nenin 17 të Kushtetutës, së drejtës për të mos iu nënshtruar punës së detyruar, të garantuar nga neni 26 i Kushtetutës, si edhe parimit të barazisë përpara ligjit dhe mosdiskriminimit, të garantuar nga neni 18 i Kushtetutës. 37. Gjykata vëren se pretendimin për cenimin e parimit të barazisë përpara ligjit dhe të mosdiskriminimit, të garantuar në nenin 18 të Kushtetutës, kërkuesi e ka bazuar në dallimet, për shkak të gjendjes ekonomike, që, sipas tij, krijohen midis kategorive të ndryshme të studentëve: (i) midis studentëve që ndjekin studimet në Fakultetin e Mjekësisë në UMT, e lidhur kjo me pagesën e vlerës së plotë të kostos së studimeve në rast të mosnënshkrimit të marrëveshjes së përcaktuar në nenin 4 të ligjit nr. 60/2023 me studentët që nënshkruajnë marrëveshjen, si edhe (ii) midis studentëve që ndjekin studimet në Fakultetin e Mjekësisë në UMT dhe studentëve që ndjekin studimet në institucionet jopublike të arsimit të lartë, për shkak se mbi këta të fundit nuk rëndon detyrimi për nënshkrimin e marrëveshjes. Edhe pse kërkuesi ka pretenduar se ky parim cenohet nga dispozitat ligjore objekt kërkese, në thelb ai e ka lidhur pretendimin me vlerën e kostos financiare të studimeve që duhet të përballojnë studentët që nuk pranojnë të nënshkruajnë marrëveshjen me institucionet shëndetësore publike. Gjykata vëren se metodologjia për përcaktimin e kostove të studimeve dhe vlera e saj nuk përcaktohen nga ligji nr. 60/2023, por janë miratuar me akte nënligjore të organeve të UMT-së, që kanë dalë në zbatim të këtij ligji, por që nuk janë objekt i këtij gjykimi kushtetues dhe për më tepër mund të jenë objekt i kontrollit të juridiksionit të zakonshëm gjyqësor. Për rrjedhojë, pretendimi për cenimin e nenit 18 të Kushtetutës nuk mund të merret në shqyrtim në këtë gjykim kushtetues. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë 38. Referuar përmbajtjes së pretendimeve të tjera të parashtruara në kërkesë, Gjykata vëren se ato që lidhen me të drejtën për arsimim, sipas nenit 57 të Kushtetutës, janë mbështetur në cenimin e të drejtave të fituara dhe pritshmërive të ligjshme të studentëve për shkak të ndryshimit të kornizës ligjore që ka qenë në fuqi në kohën kur ata kanë filluar studimet në Fakultetin e Mjekësisë (ligji nr. 80/2015 “Për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor në institucionet e arsimit të lartë në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar (ligji nr. 80/2015)) për studentët e ndërmjetëm, dhe kur kanë vendosur të konkurrojnë për t`u bërë pjesë e atij fakulteti, për studentët e vitit të parë. Për rrjedhojë, këto pretendime do të analizohen në vijim në drejtim të parimit të sigurisë juridike. Kurse pretendimet që kanë të bëjnë me cenimin e së drejtës për të fituar mjetet e jetesës me punë të ligjshme të zgjedhur ose të pranuar vetë dhe asaj për të mos iu nënshtruar punës së detyruar, për shkak të mënyrës se si janë parashtruar ato, do të shqyrtohen në vijim në kuptim të përmbajtjes së nenit 49, pika 1, të Kushtetutës. C. Për themelin e pretendimeve C.1. Për cenimin e parimit të sigurisë juridike 39. Sipas kërkuesve, studentët që ndjekin programin e integruar të ciklit të dytë në Fakultetin e Mjekësisë në UMT cenohen si pasojë e detyrimeve të parashikuara në dispozitat e kundërshtuara të ligjit nr. 60/2023, pasi me nënshkrimin e marrëveshjes kërkohet kalimi zyrtarisht i diplomës përkatëse nga institucioni publik i arsimit të lartë në institucionin shëndetësor ku studentët e diplomuar punësohen deri në shlyerjen e detyrimeve për punësim sipas afateve përkatëse. Ata studentë që nuk pranojnë të lidhin marrëveshjen kanë detyrimin të paguajnë koston e plotë të studimeve. Sipas kërkuesve, dispozitat e kundërshtuara kanë sjellë një përkeqësim serioz të situatës ligjore të studentëve që dëshirojnë të ruajnë status quo-në, sidomos të atyre që ndjekin vitet e ndërmjetme, të cilët i kanë bërë përllogaritjet mbi bazën e kostos së plotë të studimeve, si dhe mundësive të tyre ekonomike për të përballuar pagesën e tarifës përkatëse çdo vit, para se të fillonin studimet. Sipas tyre, përkeqësimi i situatës ekonomike e juridike të studentëve që nuk dëshirojnë të lidhin marrëveshje nuk i shërben interesit publik dhe as kufizimi i tërheqjes së diplomës. 40. Subjekti i interesuar, Kuvendi, ka prapësuar se qëllimi i ligjvënësit ka qenë sigurimi i një raporti të drejtë midis kufizimit të vendosur dhe interesit publik dhe alternativat e ligjit kanë të bëjnë me të drejtën e vetë studentit për të zgjedhur nëse dëshiron të përfitojë lehtësitë që krijohen me nënshkrimin e marrëveshjes. Sipas tij, duke qenë kjo një masë proporcionale, vetë e drejta për arsimim dhe punë nuk cenohet, pasi shteti garanton arsimin e studentëve në fushën e Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë mjekësisë sipas parashikimeve ligjore, duke mbuluar edhe një pjesë të kostove përkatëse. Në vlerësimin e këtij subjekti e drejta e fituar nga studentët e ndërmjetëm, që ndjekin programin e integruar të ciklit të dytë në Fakultetin e Mjekësisë në UMT nuk cenohet, pasi ndryshimet ligjore zbatohen për të ardhmen, duke mos cenuar të drejtat e fituara me nisjen e vitit akademik për secilën kategori që preket prej tyre. 41. Subjekti i interesuar, Këshilli i Ministrave, ka prapësuar se çdo student ka të drejtën e zgjedhjes nëse dëshiron të përfitojë nga lehtësitë që krijohen me nënshkrimin e marrëveshjes apo në të kundërt t’u përgjigjet detyrimeve që lindin për pagesën e tarifave të studimit. Sipas tij, nuk ka cenim të së drejtës së fituar nga studentët e ndërmjetëm që ndjekin studimet në këtë program studimi, pasi parashikimet ligjore nuk kanë efekte prapavepruese, ndërkohë që ato synojnë punësimin sa më të shpejtë të studentëve të Fakultetit të Mjekësisë. Sipas këtij subjekti, në rast të mosrespektimit të këtij detyrimi brenda një viti nga momenti i lindjes së të drejtës për punësim, ai konsiderohet i përmbushur dhe studentit të diplomuar, edhe pse nuk pajiset me diplomën dhe suplementin e saj, me përfundimin e procedurave i lind e drejta për punësim në sistemin shëndetësor shqiptar. 42. Sipas nenit 57, pika 1, të Kushtetutës kushdo ka të drejtën për arsimim, kurse sipas pikës 4 të tij arsimi i lartë mund të kushtëzohet vetëm nga kritere aftësie. Edhe sipas nenit 2, pika 1, të Protokollit Shtesë të KEDNJ-së, askujt nuk mund t’i mohohet e drejta për arsimim (neni 2, pika 1). Në këtë drejtim, GJEDNJ-ja ka theksuar se kjo e drejtë, për vetë natyrën e saj, kërkon rregullim nga shteti, rregullim i cili mund të ndryshojë në kohë dhe vend, në varësi të nevojave të komunitetit dhe të individëve. Është e vetëkuptueshme se një rregullim i tillë nuk duhet të cenojë kurrë thelbin e së drejtës për arsimim dhe as të bjerë ndesh me të drejtat e tjera të parashikuara në Konventë (shih “Në lidhje me disa aspekte të ligjeve për përdorimin e gjuhëve në arsim në Belgjikë” kundër Belgjikës nr. 1474/62; 1677/62; 1691/62; 1769/63; 1994/63; 2126/64, datë 23.07.1968, § 5 (pjesa “Ligji”); Leyla Şahin kundër Turqisë (DhM), datë 10.11.2005, § 154). 43. Për sa më sipër, Gjykata vlerëson se e drejta për arsimim është një e drejtë që orientohet nga shteti drejt krijimit, zhvillimit, përcjelljes dhe mbrojtjes së dijeve përmes mësimdhënies dhe kërkimit shkencor, duke kontribuar në rritjen e standardeve të demokracisë në vend, si dhe zhvillimin ekonomik, social dhe kulturor etj. Kufijtë ligjorë të rregullimit të kësaj të drejte mund të përcaktohen, rast pas rasti, edhe në varësi të nevojave dhe interesave të përgjithshëm publikë, por duke ruajtur balancën që ndërhyrja në këtë të drejtë të jetë në atë masë sa që të mos ulë në mënyrë të ndjeshme dhe thelbësore ushtrimin e saj. Vendim i Gjykatës Kushtetuese Kërkues: Një grup deputetësh të Kuvendit (jo më pak se 1/5 e deputetëve) dhe një grup studentësh të Fakultetit të Mjekësisë të Universitetit të Mjekësisë Tiranë 44. Për sa i përket parimit të sigurisë juridike, Gjykata ka theksuar se ky parim ashtu si edhe mbrojtja e të drejtave të fituara, si dhe e pritshmërive të ligjshme përbëjnë elemente të parimit të shtetit të së drejtës, të sanksionuar në nenin 4 të Kushtetutës. Parimi i sigurisë juridike, përfshin, krahas qartësisë, kuptueshmërisë dhe qëndrueshmërisë së sistemit normativ edhe besueshmërinë e qytetarëve te shteti dhe pandryshueshmërinë e ligjit për marrëdhëniet e rregulluara. Besueshmëria ka të bëjë me bindjen e individit se nuk duhet të shqetësohet vazhdimisht ose të jetojë me frikë për ndryshueshmërinë dhe pasojat negative të akteve juridike, të cilat mund të cenojnë jetën e tij private ose profesionale dhe të përkeqësojnë një gjendje të vendosur me akte të mëparshme (shih vendimet nr. 1, datë 16.01.2017; nr. 15, datë 10.03.2016; nr. 25, datë 28.04.2014 të Gjykatës Kushtetuese). Megjithatë, parimi i sigurisë juridike nuk garanton çdo lloj pritshmërie për mosndryshim të një situate të favorshme ligjore dhe ai nuk mund të prevalojë në çdo rast. Kjo do të thotë se nëse paraqitet rasti që një rregullim ligjor ndryshe i një marrëdhënieje ndikohet drejtpërdrejt nga një interes i rëndësishëm publik, me të gjitha elementet e tij thelbësore, ky interes mund të ketë përparësi ndaj parimit të sigurisë juridike. Në këtë pikëpamje, duhet parë në çdo rast se në çfarë mase dhe deri ku besimi që ka qytetari në situatën e favorshme ligjore paraqitet i rëndësishëm për t’u mbrojtur dhe cilat janë arsyet për një mbrojtje të tillë (shih vendimet nr. 1, datë 16.01.2017; nr. 37, datë 13.06.2012 të Gjykatës Kushtetuese). 45. Gjykata vëren se në drejtim të së drejtës kushtetuese për arsimim neni 57, pika 4, i Kushtetutës ka parashikuar se ushtrimi i saj në lidhje me arsimin e lartë kushtëzohet.