Tani kur bota ka kthyer sytë nga bukuritë e Shqipërisë, fshatrat tona, sidomos ato me peizazhet e bukura malore të vendit, janë drejt zhdukjes për shkak të rënies masive të popullsisë në dekadën e fundit.
Rezultatet e Cens 2023 të përpunuara nga “Monitor” për 313 njësi administrative lajmërojnë se shumë shpejt, qindra fshatra do të jenë vetëm toponime.
Censi i dy viteve më parë në zonën rurale të vendit numëroi 1,146,098 banorë më 2023, me rënie 18.5% nga viti 2011.
Nga viti 2011 deri më 2023, popullsia në zonat urbane të vendit (61 qytete bashki) ka rënë me rreth 10%, ndërsa popullsia në zonat rurale (313 njësi administrative, ish-komuna) u tkurr me 18.5%.
Për 36 njësi administrative, kryesisht në Veri, rënia e popullsisë ishte nga 50 deri në 84%, në 48 njësi administrative ose 15% e tyre, popullsia ka rënë nga 40-50%, në 80 njësi administrative ose 25% e totalit, popullsia ka rënë me 30-40% dhe në 72 njësi rënia ishte ndërmjet 20-30%. Vetëm 13 njësi administrative, shumica e të cilave afër Tiranës, që tashmë janë urbanizuar të tilla si Dajti, Kashari, Paskuqani etj., kanë shënuar rritje të popullsisë ndërmjet 2011-2023.
Popullsia rurale ka pësuar rënie më të fortë në zonën e Veriut. Në Bashkinë e Kukësit, popullsia rurale u tkurr me 34.5%, në atë të Shkodrës, me 33.9%, Lezhës me 29.8%.
Përveç Tiranës (ish-komunat e urbanizuara, Kashari, Dajti dhe Farka) popullsia rurale ishte me rënie në të gjitha qarqet. Tek ish-njësitë administrative të Tiranës, në disa raste, popullsia u dyfishua për shkak të zgjerimit të kryeqytetit dhe valës së ndërtimeve që janë shtrirë me ndërtesa shumëkatëshe edhe në periferi.
Rënia e popullsisë rurale ka qenë më e fortë në fshatrat larg zonave urbane. Në zonën rurale afër qyteteve dhe në zonat fushore, rënia ishte më e butë.
Në vitin 2023, popullsia rurale përbënte rreth 47% të popullsisë së përgjithshme, nga 49% që ishte më 2011.
Fshatrat e bukura të Alpeve drejt zhdukjes
Alpet mahnitëse të Shqipërisë, pionierët e turizmit shqiptarë me histori, kulturë e traditë ndër breza, unike në të gjitha dimensionet po zbrazen. Popullsia e fshatrave në këto zona ka pësuar rënien më të fortë në rang vendi, edhe pse numri i vizitorëve po rritet. Popullsia në njësitë administrative të Pultit, Vig Mnellë, Shllakut dhe Temalit ra me mbi 80% ndërmjet 2011 dhe 2023, sipas të dhënave të përpunuara nga “Monitor”.
Fshatrat në Njësinë Administrative të Pultit në zonën e Shkodrës përjetuan rënien më të madhe të popullsisë në rang vendi. Në vitin 2023 në fshatrat e Pultit kishte vetëm 245 banorë nga 1529 që ishin në vitin 2011, me rënie 84%. Rënie thuajse të njëjtë kishte edhe në njësinë administrative Vig Mnellë, ku më 2023 kishte vetëm 256 banorë nga 1562 që ishin më 2011.
Temali gjithashtu njësi administrative në zonën e Shkodrës përjetoi rënie me 81% të popullsisë ndërmjet dy censeve. Në fshatrat e kësaj ish-komune, tani jetojnë vetëm 386 banorë, nga 1562 në vitin 2011.
Popullsia ra me 67% edhe në njësinë administrative të Shalës ku përfshihen ikonat e turizmit malor, Theth dhe Ndërlysë. Në Shalë tani jetojnë vetëm 584 banorë nga 1804 në vitin 2011, ndërsa në Shosh u numëruan vetëm 90 banorë më 2023 nga 304 më 2011.
Për shkak të izolimit të shumëfishtë si rrjedhojë e terreneve të thyera gjeografike, fshatrat e bukura të Alpeve rrezikojnë të mbeten pa banorë në vijim, pasi popullsia e tyre, përveçse ka rënë në mënyrë drastike, është mjaft e plakur.
Zonat e Alpeve në këto dy dekadat e fundit janë më të vizituarat në vend, por oferta turistike nuk po arrin të integrohet në zinxhirin e vlerës, duke mbetur vetëm në bukuritë natyrore. Njësitë e akomodimit dhe bujtinat nuk kanë mundur të lidhin menutë dhe recetat me prodhimet vendase duke bërë që përfitimet nga turizmit të mos jenë gjithëpërfshirëse. Nga ana tjetër, tranzicioni demografik është kthyer në rreth vicioz dhe e bën të vështirë krijimin e familjes së re në këto zona.
Meshkujt e rinj në fshatrat e vendit, sidomos në zonën e malore, e kanë të vështirë të martohen, pasi femrat preferojnë zonat urbane. Gjithashtu familjet e reja zhvendosen nga fshatrat drejt zonave urbane për shkak se shkollat ose janë larg vendbanimeve ose në rastin më të mirë, mësimi bëhet në klasa kolektive dhe nuk ofron cilësi.
Berati, me tkurrjen më të ulët të popullsisë në fshat
Popullata që banon në zonën rurale të Qarkut të Beratit pësoi rënie me 5.2.6% ndërmjet dy censeve. Nga 19 njësi administrative të Qarkut të Beratit, njësia Administrative e Tërpanit pësoi rënien më të fortë me 53%, e ndjekur nga Zhepa me 34.7%, Leshnjë me 31%. Në mbi 50% të ish-komunave të qarkut, popullsia ka rënë me ritme dyshifrore.
Ulje më të butë ka në zonën me bujqësi të zhvilluar dhe sidomos serra. Në zonat që bujqësia zhvillohet në mënyrë intensive, Kutalli, Cukallta, Poshnjë, Kozarë, popullsia ka pësuar rënie me vetëm 2% ndërmjet dy censeve.
Zhvillimet demografike në fshatrat e Qarkut të Beratit tregojnë se ato që kanë çuar bujqësinë në nivele më të larta të zinxhirit të vlerës kanë pësuar rënie më të butë të popullsisë.
Fshatrat e Dibrës, rënie 27.4%
Popullsia rurale e Dibrës u tkurr me 27% nga 2011 deri më 2023 me ritme më të larta se mesatarja kombëtare. Në rreth 30 njësitë administrative, rënia e popullsisë përfaqëson pamundësitë ekonomike dhe pozitën e vështirë gjeografike.
Si një qark malor, Dibra ka njësi administrative larg zonave urbane, popullsia e të cilave nuk ka akses në shërbime publike dhe në infrastrukturë.
Rënien më të madhe të popullsisë e ka njësia e Zall Dardhës me 60% nga 2011 më 2023, e ndjekur nga njësia Macukull me 58%, Lura me 54% Kalaja e Dodës me 53%, Derjan me 53%, Rukaj me 53%.
Në pjesën dërrmuese, rënia e popullsisë në fshatrat e Dibrës është mbi 30%. Rënien më të butë të popullsisë e kishin njësitë administrative Trebisht 9.3% dhe Ostren, 9%. Vetëm në 9 njësi administrative, rreth 30% e njësive administrative të qarkut, popullsia ra më pak se 20%.
opullsia rurale e Durrësit tkurret me 14.8%
Në zonën rurale të Durrësit, censi 2023 numëroi rreth 106 mijë banorë, nga më shumë se 125 mijë më 2011 me rënie rreth 15%.
Nga 13 njësitë administrative të qarkut, vetëm njësia administrative Manëz u rrit me 8% ndërmjet dy censeve, teksa në të gjitha të tjerat numri i banorëve u tkurr. Rënia më e madhe e popullsisë u vu re në njësinë administrative Cudhi me 47%, e ndjekur nga Bubqi me 26.5%, Ishëm 26%.
Nikla e Gjepalaj kishin rënie me nga 21% secila. Në zonat malore të Krujës, pjesë e Qarkut të Durrësit, rënia e popullsisë ka qenë më e fortë.
Rënia e popullsisë rurale në Durrës ka qenë më e butë se mesatarja kombëtare.
Fshatrat e Elbasanit tkurren me 26%
Zona rurale e Elbasanit shtrihet në qendër të vendit dhe ofron diversitet të larmishëm, fushor, kodrinor dhe malor.
Të 41 njësitë administrative të qarkut numërojnë rreth 126 mijë banorë ose 26% më pak se në vitin 2011.
Një njësitë administrative Orenjë, Porocan, Tunjë, Pishaj, Lunik, Gracen, Sult, Shezë, Pajovë, Kukur, Skëndërbegas, popullsia ra ndërmjet 40-50%.
Fshatrat fushore dhe afër zonave urbane kishin rënie më të butë të popullsisë 9 dhe 20%.
Ashtu si në qarqet e tjera, zonat rurale të Elbasanit që kishin rënie më të madhe të popullsisë gjenden në terrene të thyera malore, pa shumë burime ekonomike, tokë të pakët dhe mungesë infrastrukture.
Fieri, rënie 28%
Qarku i Fierit deri para pak vitesh vinte i dyti pas Tiranës për nivelin e lartë të të ardhurave për frymë, për shkak të industrisë së zhvilluar të naftës dhe bujqësisë në nivel biznesi.
Në dekadën e fundit, Fieri ka humbur avantazhin konkurrues, pasi u rendit në pesë qarqet me rënien më të madhe të popullsisë rurale në rang vendi.
Të dhënat tregojnë se Njësia Administrative Ngraçan pësoi rënien më të fortë të popullsisë me 57% ndërmjet 2011 dhe 2024, e ndjekur nga Aranitas me 50%, Greshica me 48%, Selita me 47%, Kutë me 43% dhe Hekal me 40%.
Në të gjitha njësitë administrative të Fierit, popullsia ra me ritme dyshifrore, përveçse në Portës, ku tkurrja ishte 6.2%
Popullsia rurale e Gjirokastrës ra me 20%
Megjithëse Gjirokastra është qarku me popullsinë më të plakur në vend, popullsia e zonës rurale ka rënë me ritme më të ulëta se në tetë qarqe të tjera.
Qarku jugor ka përjetuar cikël më të hershëm emigracioni, duke bërë që ndryshimet e dekadës së fundit të jenë pak më të buta.
Megjithatë rënia e popullsisë rurale në Gjirokastër në periudhën në krahasim ishte 20%. Të dhënat tregojnë se rënien më të madhe të popullsisë e kanë fshatrat malorë të Bashkisë së Përmetit.
Rekordin e mbajti Njësia Administrative Frashër, popullsia e së cilës ra me rreth 63% ndërmjet 2011-2023, e ndjekur nga Buzi me rënie 45%, Lutfinjë me 45%, fshat Memaliaj 41%.
Në 13 njësi, nga 24 gjithsej, rënia e popullsisë rurale ishte mbi 30%.
Me rritje ishte vetëm popullsia e njësisë administrative Dropull i Sipërm, me 352% ndërmjet 2011 dhe 2023. Në këtë njësi, në censin e vitit 2023 u numëruan 4395 banorë, nga vetëm 971 që ishin në 2011.
Duket se numri i banorëve u rrit nga emigrantët që jetojnë në Greqi, pasi tregues të tjerë tregojnë se kjo njësi ka tkurrje reale të banorëve njësoj si të tjerat. Të dhënat mbi lindjet tregojnë se Zona e Dropullit ka numrin më të pakët të lindjeve vitet e fundit.
Fshatrat e Korçës u tkurrën me 26%
Korça dominohet nga zona rurale të thella që nisin nga Leskoviku deri në Buçimas.
Njësia administrative me rënien më të madhe të popullsisë në Qarkun e Korçës ishte Çlirimi me 70%, e ndjekur nga Leskoviku me 58%, Moglica me 54%, Voskopoja me 51%.
Në anën tjetër rënien më të butë e kishte Hoçishti me 6% dhe Qendër Bilisht me 5.6%. Të dhënat tregojnë se popullsia e fshatrave malore të Qarkut të Korçës ka dy herë më shumë se në fshatrat fushore të Devollit.
Njësoj si edhe në qarqet e tjera, edhe në ato të Korçës, popullsia ka pësuar rënie në zonat e larg qyteteve dhe pa infrastrukturë. Korça ka turizëm dhe bujqësi të zhvilluar në krahasim me qarqet e tjera.
Në dekadën e fundit, Korça u rendit e dyta pas Tiranës për të ardhurat për frymë, por të dhënat mbi popullsinë tregojnë se shpërndarja e përfitimeve ka qenë e përqendruar.
Kukësi, me tkurrjen më të fortë, 34.5%
Zona rurale e prefekturës së Kukësit kryesoi rënien më të fortë në nivel vendi, ndërmjet 2011 dhe 2023. Në fshatrat e prefekturës më të varfër të vendit, në vitin 2011 u numëruan rreth 54 mijë banorë, ndërsa në vitin 2023 ishin rreth 35 mijë banorë, ose 34.5% më pak.
Komunat e Bushtricës, Kalisit dhe Arrnit pësuan tkurrje të popullsisë mbi 60%. Sipas të dhënave zyrtare këto njësi administrative në vitin 2012 kishin niveli më të lartë të varfërisë në vend.
Tkurrja ishte më e butë në njësitë administrative, Shqiten me 11%, Kolsh me 15%, Margegaj (përfshihet fshati turistik i Valbonës) me -18%. Ashtu si dhe në qarqet e tjera, fshatrat më afër qendrave urbane kanë tkurrje më të ulët të popullsisë në krahasim me ato më të thellat.
Qarku i Kukësit përjetoi valën e madhe të emigracionit në dekadën e fundit, kryesisht drejt Britanisë së Madhe, Gjermanisë dhe Francës. Popullsia e qarkut është kryesisht rurale dhe në zona me akses të pakët në infrastrukturë.
Fshatrat e Lezhës, rënie me 30%
Popullsia e fshatrave të Lezhës pësoi rënie me 30% ndërmjet dy censeve edhe pse qarku ka mjaft burime natyrore të tilla si plazhe të bukura, fusha për bujqësi dhe kodra të ulëta për blegtorinë. Rënien më të madhe të popullsisë e shënoi Njësia Administrative Kaçinar me 75%, e ndjekur nga Ungrej me 71%, Oroshi 53%, Selita me 52% etj.
Ndërsa në krahun tjetër, rënie më të butë e kishin njësitë e administrative të Kolshit dhe Shëngjinit me 9.7 dhe 14% secila.
Të dhënat tregojnë se rënia më e fortë ka qenë në fshatrat e thella të Mirditës. Qarku i Lezhës ka pësuar rënie të fortë të popullsisë edhe në zonën fushore.
Zona rurale e Lezhës përjetoi rënie të fortë të popullsisë në shkallë kombëtare, pas Kukësit dhe Shkodrës.
Shkodra, nga më të goditurat, rënia me 34%
Zona rurale e Shkodrës në disa njësi ka përjetuar rënien më ekstreme të popullsisë me mbi 80% në të paktën tre ish-komuna. Fshatrat e Shkodrës kishin rënien më të madhe të popullsisë në rang kombëtar pas Kukësit, me rreth 34%.
Shkodra është një qark me burime natyrore, alpe mahnitëse, lumenj, liqene dhe det, por siç tregojnë të dhënat mbi popullsinë, ato nuk kanë mundur të kthehen në përfitime ekonomike për banorët e saj.
Censi 2023 zbuloi se Shkodra ishte ndër qarqet me rënien më të madhe të popullsisë në rang vendi. Me një shtrirje të larmishme gjeografike, zonat rurale të Shkodrës kanë pësuar tkurrje të fortë të popullsisë, kryesisht për shkak të largësisë me qendrat urbane.
Nga njësitë administrative të Pukës deri tek ato në alpe mungojnë rrugët dhe shkollat funksionojnë me klasa kolektive, duke bërë që shumë të rinj dhe familje të zhvendosen edhe për shkak të mungesës së shërbimeve publike.
Censi zbuloi se popullsia e Alpeve ka rënë me 50-84%, ndërsa në të gjitha njësitë e tjera, tkurrja është dyshifrore. Njësia administrative Temal u pakësua me 20% ritmi më i ulët në krahasim me 26 njësitë e administrative të qarkut ku 76% e tyre pësuan rënie të popullsisë nga 30 në mbi 84%.
Fshatrat e Tiranës u urbanizuan
Prefektura e Tiranës është e vetmja në shkallë vendi në të cilën popullsia rurale shënoi rritje me rreth 15% ndërmjet dy censeve, por kjo ndodhi për shkak urbanizimit të zonave rurale në njësitë administrative të Kasharit, Dajtit dhe Farkës.
Sipas të dhënave të cens 2023, popullsia e rurale e Tiranës ishte 277,6 mijë banorë nga 241,5 mijë që ishte në 2011, për shkak të urbanizimit të shpejtë të periferisë.
Njësia administrative në Kashar ka qenë zona rurale më afër me Bashkinë dhe në vitet e fundit është shndërruar në një nga lagjet më të mëdha të Tiranës me densitet të lartë urban, me rreth 89 mijë banorë nga 43 mijë që ishin në vitin 2011, me rritje 106%.
Në njësinë administrative të Dajtit, numri i banorëve gjithashtu u rrit me 74%, në Farkë me 60%, Petrelë, 3.3%, Vaqar, 1.2%. Këto njësi nuk mund të quhen më zona rurale, pasi pjesa më e madhe e banorëve jetojnë në banesa shumëkatëshe dhe kanë një stil jete urban.
Në të kundërt, në 19 njësi administrative në Tiranë nga 23 gjithsej popullsia është me tkurrje.
Rënien më të madhe e ka njësia administrative e Golemit, popullsia e së cilës ra me 69% ndërmjet dy censeve, e ndjekur nga ish-komuna Sinballaj me 58%, Lekaj 54%, Kryevidh 49%, Luz i Vogël me 47%.
Siç shihet, rënien më të madhe e kanë njësitë administrative të Kavajës që është pjesë prefekturës së Tiranës, Por gjithashtu popullsia ishte në rënie edhe në ish-komunat e kryeqytetit, të tilla si Shëngjergji me 37%, Preza me 24%, Ndroqi me 17%, Zallbastar -16.8%, Baldushk me -15.2%, Bërzhitë -13.7% etj.
Duke përjashtuar ish-komunat, Dajt, Kashar dhe Farkë, popullsia rurale e Qarkut të Tiranës ka pësuar rënie me 28%.
Vlora, 29% më pak banorë në fshat
Popullsia rurale e Qarkut të Vlorës u reduktua me 29% ndërmjet censeve të fundit 2011-2023.
Reduktimin më të madh e ka pësuar popullsia e njësisë administrative Xarrë, në të cilën në vitin 2023 kishte 61% më pak banorë se në vitin 2011, e ndjekura nga Brataj me -55%, Sevaster me -45%, Aliko me -42%, Kotë -40%.
Censi ka gjetur se edhe zona rurale me turizëm të zhvilluar në Prefekturën e Vlorës kanë pësuar rënie të popullsisë.
P.sh. në Ksamil kishte 32% më pak banorë se në vitin 2011, në Orikum 22% më pak, Lukovë 11.6%. Rritja e popullsisë u vu re vetëm në zonat me popullsi minoritare.
Pash në njësinë administrative të Livadhja u numëruan 145% banorë më shumë se në vitin 2011, por faktet tregojnë se lindjet në këtë njësi administrative, ndërmjet dy censeve kanë pësuar ulje drastike.
Edhe në Njësinë tjetër me popullsi minoritare, numri i banorëve rezultoi 32% më i lartë se në vitin 2011./ Monitor
