Profili i Izet Onuzit:
Kur kujton aksidentin e ndodhur më shumë se tridhjetë vite më parë, Izet Onuzi e pranon se ajo ditë ndryshoi gjithçka. Një përplasje tragjike me trenin i mori gjymtyrët dhe i la plagë të thella fizike e shpirtërore. Ishte ende i ri, me ëndrra të shumta dhe me një pasion të madh për muzikën kishte mbaruar Liceun Artistik dhe punonte si mësues trompisti. Në një çast, jeta që njihte u shemb dhe ai u përball me një realitet të panjohur: humbjen e lëvizshmërisë dhe pyetjen e madhe nëse do të mund të jetonte më me dinjitet.
Fillimet pas aksidentit ishin tepër të vështira. Ai kaloi vite të tëra mes dhimbjes dhe traumës, duke luftuar me vetminë dhe frikën e së ardhmes. Por pikërisht aty lindi edhe vendosmëria e tij: nga përjetimi i dhimbjes personale, ai zgjodhi të shndërrojë plagën e vet në forcë për të tjerët. Kur pa për herë të parë një qendër rehabilitimi në Slloveni në vitin 2008, vendosi se edhe në Shqipëri duhej të ekzistonte një hapësirë ku njerëzit të gjenin jo vetëm proteza, por edhe shpresë.
Kështu, në vitin 2011, ai themeloi shoqatën dhe qendrën “Shpresa për Jetën”. Nisi nga shtëpia e tij, duke e kthyer katin përdhes në një qendër sociale dhe rehabilitimi. Aty, me mbështetjen e donatorëve vendas dhe të huaj, dhjetëra persona me aftësi të kufizuara filluan të pajiseshin me proteza falas. Sot, qendra e tij ka ndihmuar mbi 300 individë, ndërsa bashkëpunimet me fondacione e ambasada kanë bërë të mundur qindra raste të tjera suksesi.
Por Izet Onuzi nuk është thjesht drejtues i një shoqate. Ai është këshilltar, psikolog dhe mbi të gjitha dëshmitar i gjallë se jeta mund të rindërtohet edhe pas tragjedisë. Ai ofron konsulencë falas për çdo pacient, duke e ditur se trauma psikologjike është po aq e rëndë sa humbja fizike. “Çdo gjë në këtë jetë është përshtatje,” thotë ai, “nëse mëson të pranosh protezën si pjesë të trupit, atëherë je gati të ecësh përpara.”
Sigurisht, rruga nuk ka qenë e lehtë. Vështirësitë financiare, mungesa e mbështetjes institucionale dhe kostot e larta për pajisje moderne janë pengesa të përhershme. Megjithatë, për të, arritja më e madhe është kur sheh njerëz që rikthehen në këmbë falë ndihmës së qendrës. “Kjo është arritja ime,” pohon ai, “të shoh që njerëzit e thyer nga jeta ngrenë sërish kokën, punojnë, mbajnë familjet e tyre dhe rifitojnë dinjitetin.”
Historia e Izet Onuzit është dëshmi e forcës njerëzore dhe e transformimit të dhimbjes në mision. Nga një aksident që mund ta kishte shkatërruar përfundimisht, ai ngriti një qendër shprese për të gjithë ata që përballen me humbje të ngjashme. Në thelb, jeta e tij është një thirrje për të parë përtej kufizimeve dhe për të njohur potencialin që çdo njeri mbart brenda vetes.
Zbardhje interviste
I intervistuari Izet Onuzi
- Kush është Izet Onuzi pas lajmeve në internet?
Izet Onuzi i vërteti jam ky që jam. Unë merrem me proteza për PAK e gjymtyrë, që ndihmojmë, dmth, shtresën më të varfër për këta persona. Arsyeja ime, ideja ime dhe qëllimi kanë qenë sepse unë vetë jam aksidentuar para 30 viteve dhe kjo ka qenë arsyeja pse unë kam hapur këtë, që të ndihmoj të tjerët. - Ju jeni iniciatori i kësaj shoqate?
Po, unë jam iniciator dhe kryetar i kësaj shoqate. - Kjo shoqatë ka ekzistuar më parë, apo keni qenë ju iniciatori i hapjes së saj?
Kjo shoqatë ka nisur me iniciativën time, dmth, që nga viti 2011. Në vitin 2011 e kemi krijuar si shoqatë. - Nga erdhi ideja e krijimit të shoqatës? Cilat ishin indiciet e para që ju shtynë ta hapnit këtë shoqatë?
Ngritja e gjithë shoqatës ishte për arsye sepse unë e kisha përjetuar vetë këtë. Sepse para shumë vitesh, para 30 viteve, ka ndodhur aksidenti me trenin dhe për këtë arsye unë doja të hapja një qendër rehabilitimi me parim shërbim, protezim, ortezim me emrin “Shpresa për Jetën”, që t’u japim sa më shumë shpresë njerëzve në nevojë, t’u japim sa më shumë ndihmë nga më të ndryshmet, sepse unë punoj me donatorë, me shumë donatorë të ndryshëm të brendshëm dhe të jashtëm, dhe ndihmojmë njerëzit në nevojë, të gjithë personat me aftësi ndryshe që nuk kanë mundësi ekonomike për të vendosur një protezë. - A janë të shumta rastet që ju merreni dhe si përzgjidhen personat që përfitojnë këtë shërbim? Si viheni në kontakt fillimisht dhe më pas si vazhdon pjesa e dhënies së ndihmës tuaj?
Rastet janë të shumta sepse ka shumë arsye që ndodhin aksidente të ndryshme me makina, sëmundje të ndryshme diabetike, bllokimi i enëve të gjakut. Kemi shumë raste të lëndëve shpërthyese ushtarake që vijnë nga viti ’97, që kanë këputur njërën këmbë ose njërën dorë. - Cili ka qenë rasti që ju e kujtoni dhe jeni prekur realisht më shumë se gjithë rastet e tjera, nëse bëni dot një dallim të vogël? Që jeni përfshirë edhe emocionalisht?
Ka shumë raste p.sh. sepse këtu, në këtë shoqatë, janë 300 anëtarë që bëjnë lutje, kërkesa që t’i ndihmojmë. Dmth, të gjithë ata që marrin shërbim në këtë qendër e marrin pa kosto 0 kosto. - Pra, kjo punë nuk sjell asnjë të ardhur për ju? Është e gjitha punë vullnetare?
Jo, kjo punë është e bërë e gjitha vullnetarisht, sepse e thashë edhe më parë, mua më ka ndodhur vetë ky aksident dhe nga vuajtjet e mia pastaj e dija dhe qëllimi im ishte që të hapja një qendër rehabilitimi këtu në Shqipëri, në Tiranë, që të ndihmoj gjithë shqiptarët, pse jo edhe fqinjët si Kosova e Maqedonia. - A ka pasur raste nga fqinjët që kanë ardhur dhe kanë kërkuar ndihmë këtu pranë qendrës?
Po, kemi raste nga Kosova, nga Maqedonia e Veriut, por ne bazohemi këtu në Shqipëri. - Gjithë kjo punë, gjithë ky sukses i arritur, le të themi, cilat kanë qenë vështirësitë më të mëdha që keni hasur rrugës? Si gjetja e donatorëve, etj.?
Patjetër, vështirësi kemi pasur shumë, por ne na ka ndihmuar fillimisht Shoqata Kulturore “Gruaja”. Në fillim fare ajo na ka ndihmuar dhe kemi pajisur mbi 7–8 persona me proteza. - Ndërtesa e qendrës “Shpresa për Jetën” sot ka ekzistuar apo është ngritur nga themelet?
Këtë ndërtesë e kam ngritur unë. Para se të hapja shoqatën, kisha një ndërtesë tjetër që ma kishte dhënë Bashkia e Tiranës te Ushtaraku, por ajo u prish sepse i erdhi rradha të gjithëve që u prish. Pastaj erdha këtu. Edhe e kam bërë këtu, banjo, dmth… - Pra, kjo ka qenë banesë për ty fillimisht?
Po, këtu kam jetuar, më pas u hap qendra dhe tani në katin e parë të banesës është qendra, në katin e dytë banjo. Pra, kjo është një qendër sociale, protezimi. - Cila është arritja juaj më e madhe?
Arritjen time më të madhe unë e quaj nëse pranë kësaj qendre marrin shërbim sa më shumë persona, dhe ata persona që janë shumë në nevojë dhe nuk kanë mundësi ekonomike e financiare për t’i përballuar shpenzimet. Kjo është arritja ime: që të gjithë ata persona shumë të vuajtur që nuk kanë asnjë mundësi të ngrihen në këmbë, që edhe këta pse mos të lëvizin, të integrohen në jetë, të krijojnë jetën e tyre dhe pse jo të punojnë sadopak që të kenë të ardhura për të krijuar dhe mbajtur familjen e tyre. - Nëse do kishit përballë Izetin e vogël, çfarë do i thoshit?
Nëse do ta riktheja p.sh. jetën time të mëparshme, do të punoja sa më shumë; do t’i thoja që të mësonte sa më shumë, të merrte sa më shumë dije, sepse dituria nuk ka fund në jetë. - Përtej këtyre, nëse do e kishe një bashkëbisedim me veten të vogël, a do i thoje se ia arrite qëllimit?
Unë gjithmonë kam menduar… në fakt njeriu duhet të ketë një vizion në jetën e tij, të shikojë sa më larg. - Cili ishte vizioni yt?
Vizioni im ishte që unë të arrija qëllimet e mia dhe i kam arritur duke punuar me përkushtim, me sakrifica, me vendosmëri, me motivim të fortë se “do ta bëj” dhe nuk ka kthim mbrapa. - Si kanë nisur studimet tuaja, ku keni studiuar ju?
Unë kam mbaruar Liceun Artistik, shkollën e muzikës për trompist; pastaj kam punuar mësues muzike mbi 5 vite dhe, pas aksidentit, kam mbaruar edhe për psikologji bachelor dhe master. - Nga gjithë këto fusha të ndryshme, si lindi ideja e krijimit të protezave?
Pas aksidentit mendoja çfarë mund të bëja, por ideja kryesore më erdhi kur isha në 2008 në Slloveni, kur pashë një qendër rehabilitimi multifunksionale që funksiononte aq bukur, duke ndihmuar njerëzit në nevojë, duke ndihmuar gjithë njerëzit e sëmurë. Dmth, ishte një qendër rehabilitimi e përsosur dhe aty lindi komplet ideja. Duke parë ambientin, një ambient shumë të madh, kurse kjo është miniqendër sepse për të krijuar atë qendër duhet shumë investim. - Si keni mësuar ju të bëni proteza, a keni mbaruar ndonjë shkollë?
Mësova duke e jetuar këtë traumë, sepse çdo person pëson traumën e tij psikike: i ka ndodhur aksidenti, ka humbur një këmbë ose një dorë. Edhe për mua u bënë shumë vite me proteza dhe proteza u bë pjesë e trupit tim. Më pas, duke parë edhe në Slloveni që e përmenda më parë, që është qendër shumë e mirë dhe funksionale, thashë: pse jo, mos ta hapim edhe në Shqipëri që të funksionojë. - Ju i bëni vetë protezat apo jo?
Unë kam teknikët e mi; kam dy teknikë që punojnë. Njëri nga ata është djali im, sepse është rritur me vuajtjet e mia, me shërbimin tim, duke e parë gjatë gjithë jetës së tij, dhe është trajnuar dhe shkolluar jashtë shtetit. - Ju vetë çfarë roli keni në shoqatë? Si është një ditë rutinë e juaja?
Unë bëj konsulta dhe jap shërbimin psikologjik falas për çdo pacient, sepse para se të vendoset një protezë është i nevojshëm shërbimi psikologjik, sepse pacienti është i traumatizuar, ka pësuar traumë psikike nga ndodhia e aksidentit. Pra, para marrjes së masave për vendosjen e protezave duhet shërbim psikologjik për t’i shpjeguar se çfarë është proteza, çfarë pune bën proteza dhe si do mësojë të përshtatet me të, sepse çdo gjë në këtë jetë përshtatja është kryesorja nëse nuk përshtatesh as me ambientin ku rri, asgjë nuk shkon mirë. - Sa raste numërohen këtu?
Unë kam 300 persona dhe për secilin nga këta persona proteza është e personalizuar dhe e specifikuar. Proteza jetëgjatësinë e ka 3–5 vite, pra duhet të ndërrohet sepse del jashtë funksioni. Por ne kemi pajisur te shoqata “Gruaja” 7–8 persona, te fondacioni “Firdeus” 70 persona, te ambasadat Çeke, Sllovake 30 persona gjithsej, edhe jemi tash edhe ne. Presim te fondacioni “Firdeus”. Kush të ketë mundësi me ndihmuar, dera është e hapur që të ndihmojmë gjithë nevojtarët. - Sa kushton vendosja e një proteze, si varion?
Proteza e personalizuar dhe e specifikuar fillon nga 300 mijë lekë të vjetra dhe varet sesi e kërkon personi. - Kush ka qenë mbështetja, baza, le të themi, që e fillove hapjen e shoqatës?
Mbështetja ka qenë aksidenti im. Kur unë pranova çdo gjë që më ndodhi dhe e motivova veten time që “unë do t’ia dal”, dhe unë ia dola duke e hapur këtë qendër, duke ndihmuar të tjerët, sepse veten time po e po. - Njohim shumë raste që janë përpjekur t’i japin fund jetës dhe jo më të përpiqen për të hapur diçka…
Patjetër, kemi shumë nga ata që vijnë pranë qendrës tonë “Shpresë për Jetën” dhe thonë …Ata nuk e kuptojnë fare që unë kam edhe këmbët me proteza; ata kuptojnë se shohin paraqitjen time te duart. Por ka pasur dhe raste që ai mund të ketë humbur njërën këmbë dhe thotë “të kisha humbur më mirë njërën dorë se ç’t’i bësh këmbës”. Edhe aty është shërbimi im psikologjik, tamam, dmth, që e kryej dhe del me sukses, se po t’i them unë dhe t’i tregoj të vërtetën time, që unë i kam të dyja këmbët, dhe ai ka njërën këmbë, pastaj ngelet pa fjalë dhe thotë: “Unë nuk flas më, tani ti e ke në dorë.” Janë shumë raste këto që kanë ndodhur; ka pasur djem të rinj që, me një këmbë që kanë humbur, nuk kanë pasur mundësi me u përshtatur me jetën. Përshtatja e njerëzve është shumë e vështirë për ata njerëz që i kanë duart dhe këmbët, jo më për ata që s’i kanë. Edhe kush ia del me këtë ndryshim quhet i fortë, i vendosur dhe i përkushtuar. Pra, edhe unë pas hapjes së kësaj qendre kam arritur sukseset më të mëdha jo vetëm për punën time, por për njerëzit e tjerë. - A ka diçka që do donit ta ndryshonit me gjithë jetesën që po bëni tani? Me qendrën, a ka diçka që ju ka mbetur peng?
Do doja të ndryshoja diçka me ndërtesën, me pajisjet t’i kisha më të reja se çdo gjë avancon përditë me teknologji të re, dhe duhet. Por çdo gjë ka kosto dhe kostoja këtu në Shqipëri është e lartë që të zgjerohet aktiviteti, sepse në Shqipëri janë mbi 900 persona që kanë nevojë për proteza, orteza, korse, bustë, që kanë nevojë për dëmtime të shtyllës kurrizore dhe deformimet e këmbëve, të gjitha. - Nëse do ishit në krye të vendit, çfarë do ndryshonit apo shtonit në legjislacion për të ndihmuar personat e PAK?
Po në qoftë se do të isha si këshilltar, jo në krye të vendit, gjithsesi do të bëja rimbursimin e çdo lloj proteze, korsetit apo karroce elektrike, manuale, apo çfarë janë këto mjetet ndihmëse ortopedike që ekzistojnë. Rimbursimin e këtyre nuk jam i vetmi që do e bëja, por janë të gjitha vendet që e bëjnë këtë rimbursim; vetëm në Shqipëri nuk bëhet. - Më flisni pak: si ndodhi ikja juaj në Slloveni?
Në Slloveni nuk ishte vetëm zgjedhja ime personale, por ishim 200 persona që u zgjodhën nga Ambasada Amerikane. Në 2008 u përzgjodhën 200 persona, shkuan në Slloveni dhe morën shërbimin me proteza ekstra. Dhe pasi shkuam në Slloveni, duke parë shërbimin që jepej atje, duke parë 1 muaj e 3 ditë që ndenja atje, thashë se “unë do ta hap se zbën një qendër të tillë”. Ajo ishte shtysa që më bëri të ngreja këtë qendër. - Çfarë e bën Izetin të lumtur, përtej shoqatës, përtej punës?
Jam i lumtur, në radhë të parë kur familja ime është e lumtur; pastaj ndalem te ndihmat që u jap pak sidomos fëmijëve dhe pleqve që s’kanë asnjë mundësi tjetër dhe kanë ngelur të vetmuar mund të kenë fëmijët e tyre, por ata janë larguar jashtë shtetit dhe nuk duan t’ia dinë fare për ta. - A përshtaten lehtësisht të moshuarit me protezat?
Për të moshuarit është pak më vështirë; mosha bën të vetën, se fillon dhe skleroza, gjithë ato gjëra. Por ne këmbëngulim, bëjmë çmos duke bërë stërvitje këtu; zgjatet gati një muaj ditë. - Pas vendosjes së protezës duhet të vijë çdo ditë këtu?
Duhet të vijnë çdo ditë këtu, të bëjnë paralele, që të rehabilitohet proteza me pjesën e trupit që ka humbur. - Dita juaj, rutina?
Unë zgjohem në mëngjes në orën 6:30, edhe vazhdoj me aktivitetin tim personal—gjimnastikën e mëngjesit, stërvitje për çdo ditë. Edhe pas stërvitjes dhe gjithë aktiviteteve të mëngjesit, pastaj vazhdoj, vij këtu dhe komunikoj me pacientët, me të cilët e kemi me orar, konsultat. Vjen pacienti në shoqatë, i jap shërbim psikologjik falas. Konsultat zgjasin 2–3 orë për pacient. Pastaj pacientit i mbushet mendja që proteza është një mjet lëvizës funksional; me të mund të ecin, të lëvizin, për mos të ndenjur në shtrat, ose brenda 4 mureve të shtëpisë, dhe ai bindet që do e vendosë protezën. Marrim masën dhe i vendoset proteza. - Aktivitet jashtë punës suaj?
Patjetër. Nëse një donator ose një ambasadë merr përsipër 10–15 persona, bëjmë aktivitete; mblidhemi me të gjithë ata persona. - Si bëhet përzgjedhja?
Përzgjedhja bëhet nga personi me emergjencë më të madhe. Kërkesa fillimisht bëhet nga shoqata jonë; i bëhet donatorit dhe emrat e personave që kanë nevojë emergjente për proteza, dhe shkon lista te donatori. Donatori pastaj merr “ok” ose s’e merr fare varet si; se ne bëjmë shumë kërkesa në shumë vende dhe marrim pak përgjigje. - Ju i bini dhe pianos?
Po, siç ju thashë dhe pak më parë, unë kam mbaruar Liceun Artistik trompist por ka pasur edhe piano edhe fizarmonikë. I bie dhe tani, domethënë. - Kur ka qenë hera e fundit që keni luajtur piano?
Kur kemi fejesë në shoqatë; sa herë ata janë këtu, pas seancës psikologjike, unë i bie edhe pianos. - A ka diçka, një peng që të ka mbetur, që do doje ta bëje ndryshe në jetën tënde?
Të them të vërtetën, gjatë hapjes së qendrës së rehabilitimit, protezimit, unë jam munduar me mish e shpirt që t’i realizoj të gjitha qëllimet dhe idetë që më kanë lindur pas 2008. Unë, edhe po pata ndonjë peng, e zgjidh me shumë përkushtim, me djemtë e rinj, me njerëz humanë. - Këshilla juaj për të rinjtë.
Që të mësojnë, të studiojnë sa më shumë, të shkollohen, të marrin dije, sepse vetëm shkolla u hap dyert e jetës, u hap rrugët. Dmth, aty ku ka shkollë, ku ka mësim, mbyllet një “burg” që duhet. Dmth, duhet që të gjithë të përpiqen të ndihmojnë, të motivojnë njëri-tjetrin duke mësuar. Edhe për PAK, për të rinjtë: mos të bien në “kiamet” dhe “kiameti” nuk fitohet ose nuk e zgjidh problemin duke ndenjur në shtëpi, por duke dalë, duke lëvizur, duke punuar, duke mësuar, duke sakrifikuar atëherë zgjidhet problemi dhe përshtaten me problemin.
