Autor:
Medlir Mema
Global Governance Institute (Instituti i Governancës Globale)
Bota ndodhet në një pikë kthese historike—në të ashtuquajturën “Zeitenwende”. Rritja e lëvizjeve sovraniste në Shtetet e Bashkuara dhe në shumë prej shteteve evropiane, rrezikimi i thyerjeve të aleancave të konsoliduara prej kohëve dhe ringjallja e konkurrencës së fuqive të mëdha po transformojnë rendin global. Kalimi drejt politikave nacionaliste dhe transaksionale—veçanërisht në Washington—do të thotë që Shqipëria nuk mund të mbështetet më në supozimet që kanë drejtuar politikën e saj të jashtme për tri dekadat e kaluara. Në një terren të tillë, Shqipëria nuk e ka më luksin për qasje pasive apo të vjetruars në politikën e jashtme. Përkundrazi, ajo duhet të përqafojë një vizion më proaktiv, strategjik dhe më me nuancë që siguron që interesat e saj kombëtare të mbeten të mbrojtura dhe të promovuara në një botë gjithnjë e më të pasigurt.
Sfidat që Shqipëria Po Ndesh
Për dekada, Shqipëria ka parë orientimin Euro-Atlantik si themelet e politikës së saj të jashtme. Megjithatë, kohezioni i partneritetit transatlantik nuk është më një e dhënë. Autonomia strategjike evropiane, debatet brenda NATO-s dhe angazhimi i pasigurt i lojtarëve kyç si SHBA-të kërkojnë që Shqipëria të adoptojë një qasje më të pavarur. Bashkimi Evropian vetë po ndikohen gjithnjë e më shumë nga rrymat nacionaliste, duke çuar në një qëndrim më izolacionist dhe më pak të prirur për zgjerimin e kufijve të saj.
Lufta ekonomike, ndarjet politike dhe shqetësimet për sigurinë e kanë bërë Brukselin më të gatshëm për të lënë pas Ballkanin Perëndimor për të favorizuar stabilitetin afatshkurtër. Rritja e forcave sovraniste brenda BE-së gjithashtu do të thotë që Shqipëria nuk mund të mbështetet në mbështetje automatike për integrimin. Shqipëria nuk mund të presë pasivisht për anëtarësim në BE. Përkundrazi, ajo duhet të ecë përpara me reforma të brendshme, duke kërkuar partneritete më të forta bilaterale brenda bllokut dhe jashtë tij për të siguruar realizimin e interesit të saj kombëtar.
Rikthimi i administratës Trump, por jo vetëm, paraqet një sërë sfidash për Shqipërinë dhe rajonin më të gjerë. Ndërsa Washingtoni po kthen vëmendjen e tij tek konkurrenca e fuqive të mëdha me Kinën që parashikon edhe një qëndrim më pak angazhues ndaj Evropës, Shqipëria duhet të përgatitet për skenarë ku mbështetja e SHBA-ve nuk është më automatike dhe pa kushte. Për më tepër, rritja e politikave sovraniste në SHBA mund të rezultojë në dobësimin e NATO-s, duke bërë të nevojshme që Shqipëria të forcojë autonominë e saj strategjike.
Bashkëpunimi në rritje midis Kinës dhe Rusisë paraqet një sfidë të rëndësishme për Ballkanin Perëndimor. Rusia vazhdon të ushtrojë ndikim në rajon përmes Serbisë dhe fushatave të ndryshme të dezinformimit, ndërkohë që gjurma ekonomike e Kinës po zgjerohet në rajonin e afërt përmes projekteve infrastrukturore dhe angazhimeve financiare. Shqipëria duhet të mbetet vigjilente ndaj mundësisë për tu kapur në manovra gjeopolitike që mund të dëmtojnë sigurinë dhe pavarësinë e saj ekonomike. Për më tepër, Shqipëria duhet të vazhdojë të forcojë lidhjet me Kosovën, duke siguruar që sovaniteti i saj të mbetet i pacënueshëm ndaj presioneve të jashtme.
Një Qasje e Re në Politikën e Jashtme
Duke marrë parasysh këto sfida, Shqipëria duhet të ndërmarrë një rishikim themelor të politikës së saj të jashtme. Kjo kërkon kalimin e saj përtej diplomacisë reaktive të deritanishme dhe të zhvillimin e një strategjie afatgjatë dhe të strukturuar.
Shqipëria duhet të mbledhë ekspertët më të aftë të politikës së jashtme, akademikë dhe profesionistë të marrëdhënieve ndërkombëtare për të hartuar një strategji koherente. Një këshill kombëtar i politikës së jashtme i nivelit të lartë, i pavarur nga turbulencat politike e përditshme, duhet të ngarkohet me hartimin e një udhëzimi të ri për politikën e jashtme.
Pa prioritete të artikuluara qartë, vendi rrezikon të kapet në vorbullat e politikave destabilizuese rajonale dhe ndërkombëtare. Kjo qasje e re në politikën e jashtme duhet të vendosë objektiva të qarta, të identifikojë mjetet e nevojshme për zbatimin e saj dhe të sigurojë koherencë nëpërmjet ndërthurjes së punës së institucioneve qeveritare.
Së pari, dhe si anëtare e NATO-s, Shqipëria duhet të përmirësojë kapacitetet e saj mbrojtëse për të kontribuar në mënyrë të rëndësishme në aleancë dhe për të siguruar sigurinë kombëtare. Peizazhi ndërkombëtar i sigurisë, duke përfshirë investimet në rritje nga vendet në rajon, përfshirë Serbia, Greqia, e të tjerë, së bashku me mundësinë e ndryshimeve në angazhimet mbrojtëse të SHBA-ve, kërkon investime më të mëdha në modernizimin ushtarak, sigurinë kibernetike dhe aftësitë e inteligjencës kombëtare.
Por konfliktet e së ardhmes nuk do të jenë të kufizuara vetëm në fushën e sigurisë. Shqipëria duhet të marrë një rol lider në ekonomi dhe diplomaci në Ballkanin Perëndimor, duke e pozicionuar veten si një urë lidhëse midis Evropës dhe periferisë së saj juglindore. Duke u angazhuar në mënyrë proaktive në nisma rajonale—qoftë ekonomike, politike apo të sigurisë ushtarake—Shqipëria duhet të konsolidojë ndikimin e saj dhe të shërbejë si një forcë udhëheqëse.
Diplomacia tradicionale duhet të shoqërohet me një strategji të fuqishme ekonomike që rrit konkurrueshmërinë rajonale të Shqipërisë. Marrëveshjet tregtare, stimulimi i investimeve të huaja dhe partneritetet strategjike me ekonomitë kyçe duhet të jenë prioritet.
Për ta realizuar këtë, korpusi diplomatik i Shqipërisë duhet të përgatitet për kompleksitetet e një sistemi ndërkombëtar të trazuar. Kjo kërkon një përkushtim të theksuar në trajnimin për të drejtën ndërkombëtare, negociatat diplomatike, dhe menaxhimin e krizave. Investimi në një kadër të ri profesionistësh do të sigurojë që Shqipëria të mund të avokojë në mënyrë efektive për interesat e saj në skenën globale.
Së fundi, efikasiteti diplomatik në shekullin 21 do të përmirësohet ndjeshëm nga përdorimi inteligjent i teknologjisë. Shqipëria duhet të integrojë analizën e drejtuar nga inteligjenca artificiale (IA), diplomacinë digjitale dhe kornizat e sigurisë kibernetike në aparatin e saj të politikës së jashtme për të forcuar interesat ndërkombëtar dhe për tu mbrojtur nga kërcënimet e jashtme.
Shqipëria ndodhet në një udhëkryq. Rendi global po ndryshon në mënyra që kërkojnë një qasje më të sofistikuar dhe më të sigurt në politikën e jashtme. Rritja e lëvizjeve sovraniste dhe papritshmëria në rritje e aleatëve tradicionalë do të thotë që një rishikim strategjik nuk është thjesht i këshillueshëm—është i domosdoshëm. Duke përqafuar një politikë të jashtme proaktive, të mbështetur nga teknologjia dhe të orientuar nga interesat, Shqipëria mund të orientohet në dekadën e ardhshme me besim dhe mund të sigurojë vendin e saj në një rend global që të paparashikueshëm.
*Medlir Mema është Drejtor i Programit për Inteligjencën Artificiale dhe Governancën Globale në Institutin e Governancës Globale, Bruksel. Ai gjithashtu është Profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin Brigham Young në Idaho, SHBA.
