Shqipëria po përballet me një krizë të tregut të punës, që po krijohet në mënyre specifike nga emigracioni i lartë i moshave të reja. Eksperti Erion Muça dhe sociologia Marsi Simo shprehen për ”News Zone” se kjo vjen si shkak jo vetëm i pagesës që është ndër më të ultat në rajon në të dy sektorët publik dhe privat, por dhe i mungesës së orjetimit dhe tregut të ç’organizuar që shkaktojnë mungesë sigurie dhe stres tek punonjësit veçanërisht te moshat e reja të cilët duan të ngrihen në karrierë. Erion Muça eksperti për punësimin dhe karrierën sqaron se kush janë problemet kryesore me të cilat po përballet tregu sot.
“Tregu i punës momentalisht ka problem të lartë emigracionin në rritje të të rinjve. Një tjetër problem lidhet me nevojat e larta për punonjës që kërkojnë kompani dhe biznese dhe interesi gjithnjë e më i ulët i punonjësve vendas për ti aksesuar sidomos ato profile që kanë pagë minimale. Një tjetër problem është ndryshimi i ngadaltë që po bëjnë kompanitë dhe bizneset për tu modernizuar dhe standartizuar së brendshmi sidomos në aspektin e ndërtimit të sistemeve të motivimit të punonjësve, stimulimit progresiv nisur nga rezultatet të tyre por edhe të skemave të promovimit të brendshëm të tyre. Një tjetër problematikë lidhet me mungesën e një platformë apo sistemi unik referimi të ofertës kombëtare për punë që ka vendi që të ishte gjithpërfshirëse e përqafuar nga cilido që dëshiron të informohet saktë për mundësitë e punësimit në Shqipëri. Si përfundim në Shqipëri mungon një sinkronizim i politikave publike dhe institucioneve të linjës, me sektorin privat dhe të papunët që do të sillte një performancë të lartë në reduktimin e papunësisë. Në Shqipëri mungojnë totalisht mekanizmat profesionalë të identifikimit dhe kultivimit të talentit dhe prirjeve të zhvilluara që herët tek nxënësit për kuadrimin e tyre për punësim me burim talentin që kanë.” -Shprehet eksperti Erion Muça, krahas kësaj edhe të rinjtë po hasin mjaft vështirësi pasi kanë boshllëqe në informim për tregun.
“Të rinjtë janë pak të informuar dhe shumë konfuzë mbi mundësitë e përgjithshme reale që ka tregu vendas. Kjo ndodh nga fakti se informacioni për punë merret në menyra të shpërndara dhe shumica e tyre nga burime informale ku mundësia dhe marzhi i pasaktësisë në përceptimin e tyre është shumë i lartë çfarë sjell mospërputhje mes kritereve të kërkuara dhe atyre të ofruara për punë që shpesh shumë individë përfundojnë të zhgënjyer duke ndërtuar njëkohësisht dhe një gjykim negativ si për mundësitë dhe hapësirat e munguara për punë në treg ashtu dhe për cilësinë dhe standartet e punës që duan të bëjnë në raport me pritshmëritë dhe pretendimet duke parë pas këtij momenti edhe emigrimin si shpëtim”-Thotë Muça.
Sipas sociologes Marsi Simo emigracioni po shihet si masë shpëtimi, pasojat psiko -sociale janë të lidhura zinxhir nga t’kurrja e popullsisë. “Tregu i punës ka nevojë për moshën e re aktive dhe profesionistë të cilët duan të largohen”. -Thotë Simo.
“Në këtë periudhë vendi ynë është në fazën ku emigracioni shihet si metodë shpëtimi sidomos për të rinjtë të cilët janë të prirur të presin kohën e duhur (kryesisht pas arsimit parauniversitar) për t’u larguar pasi çdo fushë të jetës e shohin të papërshtatshme për ta. Megjithatë, pavarësisht problemeve ekzistuese është krijuar dhe një mendësi te të rinjtë se të ikësh nga vendi është zgjidhja më e mirë ende pa i provuar mundësitë në vendin e tyre. 1. Kur flasim për punësim, paga pavarësisht se është elementi bazë, nuk është e vetmja. Në procesin e punësimit duhet parë dhe perspektiva në të ardhmen, zhvillimi në karrierë, respektimi i të drejtave të punëmarrësit, plotësimi i kushteve të punës etj. Ndaj nuk mjafton për të rinjtë vetëm pagesa por edhe kushtet e tjera. 2. Sfidat që hasin të rinjtë në tregun e punës janë së pari mos njohja e tregut të punës. Pavarësisht se ka informacione të tërësishme kur janë ende në bankat e shkollës, por ato nuk janë mjaftueshëm. Të rinjtë kanë nevojë të udhëzohen se si ta studiojnë tregun, mbi profesionet, vetëpunësimin si një orientim i thelluar në bazë të aftësive që zotërojnë. Po ashtu duhet përmendur se tregu i punës po ndryshon me rritme të shpjeta në mënyrën si funksionon si dhe kemi ulje të kërkesës për disa profesione të cilat para 10 vitesh kanë qenë më të kërkuara. Ndër të tjera ngërç sjell mos njohja e urave lidhëse midis punëdhënësit dhe punëmarrësit. 3. Nëse flas për Tiranën kam dijeni se Bashkia ka programin e orientimit të karrierës ku së fundmi zhvillon sesione informimi me nxënësit e shkollave të mesme. Duhet kuptuar si funksionon kjo nevojë në qytetet e tjera apo në zona rurale. Në qytete ku emigracioni është shumë i lartë, ku largohen edhe fëmijë (pas mbarimit të shkollës 9-vjeçare) ka nevojë imediate për programe të cilat të frenojnë këtë fenomen. Madje për të ndaluar këtë fenomen por edhe për të zbehur mendësinë që krijojnë disa të rinj se jashtë kufijve mund të punosh edhe ilegalisht dhe pasurohesh. 4. Pasojat psiko sociale janë të lidhura zinxhir nga tkurrja e popullsisë. Tregu i punës ka nevojë për moshën e re aktive dhe profesionistë të cilët duan të largohen. Nga aspekti ekonomik kemi më shumë përfitues (pensionistë) sesa kontribues (punonjës). Largimi i vazhdueshëm forcon mendësinë që ky vend i ka humbur shpresat për tu forcuar si ekonomikisht apo dhe socio-kulturalisht duke nxitur brezat pasues të bëjnë të njëjtën gjë. Rrjedhja e trurit (emigrimi i intelektualëve) është dobësia më e madhe e një vendi”.-shprehet Simo.
Cilat janë pasojat sipas ekspertëve?
“Largimi i të rinjve por rrit moshën e punonjësve vendas si dhe po ndikon negativisht tek kompani dhe industri të ndryshme të cilat po vuajnë për punonjës. Efektet e largimit sigurisht ndikojnë në uljen e produktivitetit dhe fuqinë prodhuese të vendit duke cënuar stabilitetin dhe performancën e ekonomisë në tërësi. Largimi i të rinjve nëse nuk merren masa ku sipërmarrjet dhe kompanitë të promovojnë dukshëm përmirësimin dhe modernizimin e tyre jo vetëm nevojat në nr që kanë, rrezikon shumë të humbë shumë investitorë të zakonshëm apo strategjikë në të ardhmen të cilët mund të jenë të painteresuar për të investuar në Shqipëri nga mungesa e kapitalit njerëzor. Në këtë fokus shumë biznese dhe kompani mund të refuzojnë kontrata të mëdha eksportesh vetëm nga pamundësia për të patur më shumë punonjës në funksion të rritjes dhe zhvillimit të mundësisë prodhuese.”-shprehet Muça teksa rendit hapat e nevojshëm dhe që duhet të merren menjëherë për të shmangur problematikat duke filluar që nga krijimi i platformave të identifikimit dhe kultivimit të prirjeve dhe talentit të nxënësve e deri te solidariteti i bizneseve me të punësuarit.
“Ndërtimi i platformave të integrimit të identifikimit dhe kultivimit të prirjeve dhe talentit të nxënësve që në klasën e 7-8 si si lëndë të posaçme ashtu dhe si veprimtaria më e rëndësishme ekstrakurrikulare që duhet të realizojnë mësuesit dhe nxënësit me detyrim. Shtimi i kuotave në arsimin dhe formimin profesional dhe ndërmarrja e një fushate kombëtare për to. Ndërtimi i një oferte të mundësisë që ka vendi për mundësi punësimi me publikime të detajuara e cila mund të ishte një platformë e vetme drejt të cilës do ti drejtoheshin të gjithë lidhur me potencialin e tregut të punës. Modernizimi dhe standartizimi i sipërmarrjes për ti trajtuar punonjësit në menyrën e duhur si nga ana financiare ashtu dhe nga ajo sociale dhe njerëzore bazuar në meritë, arritje dhe rezultate dhe shpërblim progresiv në përputhje me to. Punësimi dhe emigracioni duhet të kthehen si prioritet kombëtar dhe jo si normalitet. Kërkohet promovim masiv, intensiv dhe i sinkronizuar i përmirësimeve që kanë pësuar kompanitë lidhur me kushtet dhe kriteret e punës për punonjësit përmes të cilës të provohet që shumë sipërmarrje kanë ndryshuar mendësinë karshi konceptit mbi punonjësit vetëm si mjet për të rritur fitimet dhe që tanimë me këtë ndryshim të gjithë do të fitojnë progresivisht sipas punës dhe rezultateve.
Ndërtimi i sistemeve të promovimit të brendshëm të punonjësve dhe respektimi 100% i kontratave të punës është një shenjë e ndryshimit dhe përmirësimit që ka pësuar një kompani ndryshim të cilin e shpreh në këtë drejtim.
Bizneset dhe kompanitë duhet të ndërtojnë dhe forcojnë Dep e Burimeve Njerëzore me Ekspertë dhe Specialistë të cilët do të kërkojnë, gjejnë dhe do të jenë të ndjeshëm për ti trajtuar dhe mbajtur si duhet punonjësit duke ndërtuar me ta marrëdhëniet e duhura të respektit dhe reciprocitetit në anën profesionale dhe njerëzore mes kompanisë dhe punonjësve të saj me qëllim që ata ta shohin punën në një kompani në plan sa më afatgjatë.
Si përfundim. Bizneset dhe kompanitë duhet të jenë më solidarë me shpërndarjen e fitimit që kanë në rritje page apo shpërblime për punonjësit, që të ndjehen jo vetëm të vlerësuar por dhe të motivuar për të punuar më fort dhe më shumë”- Tha Muça.
Më herët studimi i Qendrës Rajonale të Trajnimeve tregoi se, largimi i trurit ka qenë veçanërisht dramatik për Shqipërinë, ku 40% e personave me arsim të lartë dhe stafeve akademike kanë emigruar.
Në tre vitet e fundit mungesa e punonjësve është kthyer në shqetësimin kryesor të klimës së biznesit në disa sektorë të industrisë përpunuese. Bizneset pohojnë se, mungesat janë evidente për të gjitha llojet aftësive dhe nivelet arsimore. Problemet më të mprehta po i kalojnë fabrikat e fasonit, të cilat po përballen me një mungesë akute të punonjësve në një kohë që kërkesa për punë nga jashtë është shumëfishuar.
