Gjatë pandemisë, Ballkani Perëndimor mendoi se kishte potencialin për t’u bërë një destinacion i rëndësishëm, ku kompanitë të afronin pikat e tyre të prodhimit, ndërsa u rimodeluan dhe u shkurtuan zinxhirët e furnizimit.
Dy vite më vonë, në vend të pandemisë, është lufta në Ukrainë ajo që po mbizotëron titujt e lajmeve dhe ka shkaktuar një sërë ndërprerjesh në tregtinë ndërkombëtare dhe rënien e ekonomisë globale, shkruan Clare Nuttall për BNE Intellinews.
Pra, si ndikon kjo te shtetet e Ballkanit Perëndimor, që dëshirojnë të nxisin Investimet e Huaja të Drejtpërdrejta? Ekonomitë e rajonit, ashtu si të tjerat në Europë dhe në mbarë botën, janë dëmtuar nga lufta, sanksionet dhe inflacioni i shfrenuar.
Megjithatë, të dhënat e deritanishme, tregojnë se ka pasur rritje të investimeve në rajon në vitin 2022, me përjashtim të Serbisë, e cila nuk ka pranuar t’u bashkohet sanksioneve ndërkombëtare ndaj Rusisë, me pasoja negative për reputacionin e saj në Perëndim dhe perspektivat e anëtarësimit në BE.
Ëndrra për rritjen e investimeve në rajon
Pasi pandemia nxori në pah cenueshmërinë e zinxhirëve të furnizimit ndërkombëtar, kompanitë në Europë filluan të rimendonin strategjitë e tyre, duke kërkuar destinacione prodhimi më të afërta, në vend që të mbështeteshin te furnizuesit e largët në Azinë Lindore.
Me fillimin e pandemisë, lidhjet në zinxhirët e furnizimit ndërkombëtar u ndërprenë papritur, dhe kjo vinte pas politikave proteksioniste që ndoqën disa ekonomi kryesore botërore edhe në vitet para pandemisë, duke sinjalizuar një ngadalësim apo edhe përmbysje të prirjes së globalizimit.
Kjo u pa si mundësi nga Ballkani Perëndimor: gjashtë shtetet që duan të anëtarësohen në BE, janë pranë vendeve të Europës Qendrore dhe Perëndimore, si nga ana gjeografike dhe kulturore, dhe njëkohësisht kanë kosto më të ulëta. Megjithatë, për të tërhequr potencialisht miliarda euro në investime, Ballkani Perëndimor duhet të bëjë reforma.
Vende si Bosnjë-Hercegovina, Maqedonia e Veriut dhe Serbia, kishin kryer një sërë investimesh në sektorë si prodhimi i tekstileve dhe pjesëve të këmbimit të makinave, të nxitura me subvencione dhe stimuj të tjerë.
Një vit e gjysmë më vonë, të dhënat për vitin e plotë 2022, nuk janë ende të disponueshme, por shifrat për tre tremujorët e parë të vitit nga shumica e vendeve, tregojnë rritje të investimeve. Branimir Jovanovic, ekonomist në Institutin e Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare, thotë se të dhënat japin “tregues shumë të fortë se në rajon po ndodh njëfarë afrimi i prodhimit”.
Për shembull, Maqedonia e Veriut përjetoi dyfishim të investimeve në tre tremujorët e parë të vitit 2022, krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2021, ndërsa në disa vende të tjera, kjo shifër është rritur me rreth 30-50%.
Megjithatë, Jovanovic thotë se është ende shumë herët për të ditur se deri në çfarë mase ky është afrim investimesh apo thjesht një rihapje pas pandemisë. Pas gati tre vjetësh që nga fillimi i pandemisë, kompanitë kanë pasur pak kohë për të marrë vendime në kryerjen e investimeve.
Dhe ato kanë shumë gjasa të hyjnë në rajon për të kryer investime ekologjike, në vend që të zhvendosin pikat ekzistuese të prodhimit.
“Nuk do të ketë shumë kompani që ndryshojnë vendndodhjen e fabrikave, sepse kjo është e kushtueshme”, komenton Jovanovic. “Ne presim që në të ardhmen, kompanitë perëndimore thjesht të vendosin të investojnë më shumë në Ballkanin Perëndimor, Afrikën e Veriut dhe Europën Lindore, sesa në Azinë Lindore”.
Një rajon i lënë mënjanë
Pavarësisht këtyre shifrave pozitive, pushtimi i Ukrainës nxiti më tepër investimin në vendet mike me vlera të përbashkëta, jo thjesht në shtete të afërta gjeografikisht. “Afrimi i pikave të prodhimit, apo ‘nearshoring’, tashmë është kthyer në ‘friendshoring’”, thotë Jovanovic.
Lufta në Ukrainë nuk ka pasur ndikim të madh vetëm në tregtinë dhe investimet ndërkombëtare, pasi sanksionet e lidhura me të, mungesat e mallrave dhe inflacioni tani po shkaktojnë ngadalësim të ekonomive, por edhe në gjeopolitikën ndërkombëtare.
Natalia Otel Belan, drejtoreshë rajonale për Europën dhe Euroazinë në Qendrën për Ndërmarrjet Ndërkombëtare Private (CIPE), thotë se destinacionet e investimeve tani vështrohen në kontekstin e “luftës globale midis autokracisë dhe demokracisë”.
“Teksa po dilnim nga pandemia, para luftës në Ukrainë, kishte shumë optimizëm globalisht, përfshirë në Ballkanin Perëndimor, sepse ekonomitë po ktheheshin në shpejtësinë normale dhe pritej një rritje ekonomike. Por lufta në Ukrainë ndryshoi gjithçka. Ajo ka ndryshuar krejt llogaritjet për politikën, ekonominë dhe tregtinë”, thotë Belan.
Ajo beson se në të ardhmen, rajoni i Ballkanit Perëndimor rrezikon të lihet mënjanë, pasi Ukraina është bërë prioriteti kryesor për Perëndimin, duke tërhequr më tepër “vëmendjen e politikanëve dhe investitorëve të BE-së”.
Serbia del humbëse
Duket qartë se Serbia ka dalë humbëse nga kjo mënyrë e re e të menduarit. Beogradi është kritikuar prej kohësh nga politikanët perëndimorë se dëshiron të “ulet në dy karrige njëkohësisht”. Në fakt kanë qenë katër karrige, apo më mirë katër shtylla, të cilat për një kohë të gjatë baraspeshonin me sukses marrëdhëniet me BE-në, SHBA-në, Rusinë dhe Kinën.
Ky ishte një pozicion mjaft i volitshëm për ta, pasi kështu mund të tërhiqnin investime dhe gjatë pandemisë mund të merrnin vaksina nga burime të shumta, por e gjithë kjo strategji serbe u shemb kur Rusia pushtoi papritur Ukrainën dhe polarizoi botën, duke e bërë të pamundur uljen në dy karrige njëkohësisht, pavarësisht përpjekjeve të qeverisë serbe.
Fituesit
Ndryshe nga Serbia, viti 2022 ishte një vit shumë i mirë për Maqedoninë e Veriut, dhe deri diku, edhe për Bosnjën. Të dyja vendet kanë tërhequr shumë investime në prodhim gjatë viteve, ndërsa Mali i Zi dhe deri diku Shqipëria, kanë tërhequr më shumë investime në turizëm dhe në pasuri të paluajtshme.
Pa dyshim që fuqia e lirë punëtore në Ballkanin Perëndimor mbetet tërheqëse. Me një popullsi prej rreth 20 milion banorësh, Jovanovic vlerëson se ka deri në 1 milion njerëz të papunë. “Për sa u përket shifrave, mendoj se kemi kapacitet për të tërhequr kompani edhe për një dekadë tjetër”, thotë ai./ MONITOR
