JAPONI- Kenzaburo Oe, fitues i çmimit Nobel në letërsi, ka ndërruar jetë sot në moshën 88-vjeçare. Oe trajtoi një gamë të gjerë temash nga militarizmi dhe çarmatimi bërthamor te pafajësia dhe trauma, dhe ai u bë një “kampion” për të pazëshmit përballë asaj që ai i konsideronte si dështimet e vendit të tij. I konsideruar nga disa në Japoni si me ndikim perëndimor, stili i Oe-së shpesh krahasohej me William Faulkner; me fjalët e tij, në shkrime ai “fillonte nga çështjet e tij personale dhe më pas do ta lidhte me shoqërinë, shtetin dhe botën”.
“Vdekja e Oe, më 3 mars, ishte për shkak të pleqërisë,”- tha botuesi i tij Kodansha.
Shumë nga tregimet dhe esetë e tij prekën ngjarjet formuese në jetën e tij, duke përfshirë ndikimin e luftës në shoqërinë japoneze në romane si The Silent Cry – të cilën komiteti i Nobel e konsideroi kryeveprën e tij – dhe lindjen e djalit të tij Hikari, që e bëri atë të eksplorojë përvojën si baba i një fëmije me aftësi të kufizuara në romanet “Një çështje personale” dhe “Një jetë e qetë”.
Henri Miller dikur e krahasoi Oe me Dostojevskin, në “gamen e tij të shpresës dhe dëshpërimit”, ndërsa Eduard Said, një mik prej 20 vitesh, vuri në dukje “fuqinë e tij të jashtëzakonshme të të kuptuarit”. Laureati i tij, Kazuo Ishiguro dikur e përshkroi atë si “vërtet të denjë, modest, çuditërisht të hapur dhe të ndershëm”, ndërsa përkthyesi i tij, John Nathan, e vlerësoi atë me krijimin e një gjuhe të tijën, në mënyrën e Faulkner-it.
I lindur në vitin 1935 në Ose, një fshat i largët në pyjet e Shikokut, Oe ishte i pesti nga shtatë fëmijët, i rritur në përrallat popullore të gjyshes dhe nënës së tij. Kur babai i Oe u vra në luftën e dytë botërore në vitin 1944, nëna e tij filloi ta edukonte atë me libra, duke përfshirë Aventurat e Huckleberry Finn dhe Aventurat e mrekullueshme të Nils Holgersson, ndikimin e të cilave, tha ai në fjalimin e tij për pranimin e Nobelit në vitin 1994, do i mbarte deri në varr.
I rritur duke besuar se perandori i Japonisë ishte një zot i gjallë, Oe u trondit në moshën 10vjeçare kur dëgjoi për herë të parë zërin e perandorit Hirohito, fill pasi u dorëzua pas bombardimeve të Hiroshima dhe Nagasaki. Të gjitha besimet e tij u përmbysën.
Oe ishte i vetmi nga vëllezërit e motrat e tij që shkoi në universitet, studioi frëngjisht dhe u bë gazetar. Ai filloi të botonte trillime në vitin 1957 dhe brenda një viti nxorri novelën e tij, Shiiku ( Kapja), rreth një miqësie midis një fëmije japonez dhe një të burgosuri amerikan të zi, libër që fitoi çmimin Akutagawa në moshën 23 vjeçare.
Oe u bë gjithnjë e më shumë politik, duke demonstruar kundër rinovimit të traktatit të sigurisë së Japonisë me SHBA-në, luftës së Vietnamit dhe madje marshoi në Paris në 1961 me Jean-Paul Sartre dhe Simone de Beauvoir kundër luftës algjeriane. Ai u bë me shpejtësi një shkrimtar kulti në mesin e të rinjve japonezë të pasluftës, duke shprehur zemërimin e tyre ndaj qeverisë së vendit. Ai i tha Paris Review në 2007 se e konsideronte veten një anarkist: “urt Vonnegut një herë tha se ai ishte një agnostik që respekton Jezu Krishtin. Unë jam një anarkist që e do demokracinë.
I ndikuar nga Sartri dhe letërsia amerikane, Oe krijoi shumë antiheronj të zhveshur dhe grotesk. Kritikët japonezë talleshin se shkrimet e tij mbanin “erë gjalpi”, pasi pretendonin se ishte njollosur nga sintaksa perëndimore, dhe ai u bë një objektiv i konservatorëve japonezë për kritikat e tij ndaj perandorit dhe për përshkrimin e tij të Japonisë si patetike dhe të nënshtruar në disa histori seksualisht eksplicite.
Në vitin 1960 Oe u martua me gruan e tij, Yukari. Tre vjet më vonë fëmija i tyre i parë, Hikari, lindi me një hernie në tru dhe mjekët u kërkuan prindërve që ta linin të vdiste. Oe pranoi se një herë kishte uruar për vdekjen e djalit të tij – një mendim “i turpshëm”, shkroi ai më vonë. Por takimet me të mbijetuarit e Hiroshimës një muaj më vonë ishin transformuese dhe çuan në krijimin e esesë së tij, Hiroshima Notes.
“Unë u trajnova si shkrimtar dhe si një qenie njerëzore nga lindja e djalit tim,”- i tha ai Guardian në 2005. Hikari vazhdoi të bëhej një mrekulli muzikore dhe një kompozitor fitues i çmimeve, me Oe që tha se muzika e tij ishte shitur më shumë se çdo roman i tij dhe se ai ishte krenar.
Oe shkroi shumë baballarë të trilluar me djem me aftësi të kufizuara, në libra të tillë si A Personal Matter, The Silent Cry dhe A Quiet Life, i cili u përshtat edhe për kinematë. Në vitin 1995, ai shkroi një përmbledhje eseistike më të shitur, “Një familje shëruese”, në të cilën ai vlerësoi Hikarin që i mësoi atij fuqinë shëruese të artit. Ai hodhi poshtë akuzat se kishte shfrytëzuar djalin e tij duke shkruar për të kaq sinqerisht: Marrëdhënia jonë është e vërtetë. Është gjëja më e rëndësishme: jeta vjen e para dhe letërsia e dyta… Jam gjithmonë i lumtur që jam me të. Mund të jem shumë i vetmuar dhe i frikësuar nga njerëzit. Por me djalin tim jam shumë i lirë.
Në fillim të viteve 1990, Oe u zotua të ndalonte së shkruari trillime, duke thënë se Hikari kishte gjetur tani zërin e tij dhe se tre librat në trilogjinë e tij The Flaming Green Tree sinjalizuan se karriera e tij po afrohej fundit. Por fitimi i çmimit Nobel në 1994 ndryshoi mendjen e tij. Vetëm disa ditë më vonë, ai refuzoi Urdhrin e Kulturës të Japonisë me arsyetimin se ai refuzoi të “njohë çdo autoritet, çdo vlerë, më të lartë se demokracia”.
Kjo skandalizoi Japoninë dhe ai mori kërcënime me vdekje./TheGuardian
